مبلمان شهری
طراحی ساختمان ها را می توان به معماری و طراحی راه ها را به مهندسان عمران واگذار کرد. اما مسئولیت پهنه بیصاحبی که در این میان قرار دارد، نامشخص و نابسامان است. با وجود این، طراحی فضاهای شهری با تمامی تسهیلات و تجهیزات، به محیط مناسبی برای زندگی و فعالیت های شهری فراهم آورد.
از چند دهه گذشته، تا کنون آگاهی های تازهای درباره فاز (منطقه) های شهری پدید آمده است و بار دیگر خیابان به عنوان فضایی برای زندگی (نه صرفاً محلی برای عبور و مرور وسایط نقلیه) مطرح شده است. این نگرش را می توان از برخی جهات، بازگشتی به شیوه استفاده از خیابان ها پیش از تسلط اتومبیل دانست. اهمیت طراحی مناسب عناصر منظر خیابان که خصلت ویژه خیابان ها را به آن ها باز می گردانند، امری است که دوباره کشف شده است. در نهایت، این تجهیزات همه جا یا بر کیفیت خیابان ها می افزاید و یا از آنها می کاهد.
هویت بخشی در طراحی منظر خیابانی (منظر شهری)
مبلمان شهری، اثاثیه و تجهیزات خیابانی، در هویت بخشیدن به یک مکان با ایجاد یا اصلاح فضاهای شهری کمک موثری می کند.
ملاحظات طراحی
انتخاب و استقرار عناصر تجهیزات خیابانی، طبق سنت توسط مهندسان و اغلب به شیوه خاصی صورت می گیرد و در نتیجه هیچ گونه انسجام طراحی ویژهای در آنها به چشم نمی خورد. اغلب اجناس با توجه به هزینه پایین آنها انتخاب شده و بی توجهی به مناسب بود، دوام و امتیازهای زیبایی شناختی آنها نمی شود. در مکان ها هم سعی می شود تا در طراحی تجهیزات از عهد گذشته تقلید شود. این کار ممکن است در برخی پروژه های مرمت نواحی تاریخی معنی دار باشد ولی استفاده از آن در فضاهای خیابانی بیهوده است.
روش منطقی در تجهیزات خیابانی هماهنگ، عبارت است از طراحی مجموعه ای از عناصر تجهیزات خیابانی که در آن هر جزء نظیر یک علامت سطل زباله و… پایه طراحی مشابهی داشته باشند.
سنگفرش
منظور استفاده از مصالح و الگوهای روسازی برای آرایشی یک دست و هماهنگ است. به طوریکه تأثیر وحدت بخشی در منظر خیابان داشته باشد. سنگفرش می تواند حس پیوستگی میان سطوح مختلف برقرار کند.
بافت سنگفرش ها باید با توجه به نوع رفت و آمد عابران تهیه شود:
- سطوح نقش دار برای عابران پیاده بیحرکت
- سطوح برجسته برای رمپ ها و اطراف آب نماها، نواحی خطر آفرین و. . .
- سطوح موجدار برای کمک به نابینایان
- سطوح ناهموار برای جلب توجه عابران پیاده یا کاستن سرعت اتومبیل ها
آجرچینی
- نقش های آشکار برای میدان های بزرگ، گردشگاه ها یا میدان های رسمی
- نقش های ریز برای کوچه ها، خیابان ها، پیاده روهای تنگ و باریک و حیاط ها
- طرح غیررسمی با رنگارنگ برای کنار سواحل
- طرح ساده و رسمی برای نواحی تاریخی
رج چینی:
- در سطوحی که اتومبیل ها روی آنها حرکت می کند باید از واحدهایی که در هم درگیر کنند و یا از رج چینی جناغی استفاده کرد.
- سنگفرش ها باید در طراحی سنگفرش ها ادغام شوند و موقعیت آنها چنان ساختمان ها تنظیم گردد که کنون آجرها و بلوک ها به حداقل برسد.
جدول ها:
معمولاً از جدول های استاندارد برای ایمنی در خیابان های درجه یک تا سه به ویژه خیابان های پر رفت و آمد که جمع کننده های اصلی هستند استفاده می شود. برای خیابان های درجه چهار و پنج، که جمع کننده های محلی هستند راه های دسترسی مسکونی و نیز زمین های پارکینگ از گزینه های دیگری استفاده می شود. ترکیبی از جدول ها و جوی ها، آبهای باران را هدایت و توزیع می کنند، پروفیل هایی که این دو را ترکیب می کنند اقتصادی ترند.
حداقل شیب عرضی یک جاده آسفالت معمولاً دو درصد است. شیب طولی جوی می تواند ۴/۰ درصد باشد. از جوی های کاسهای (کانیو) می توان برای جمع آوری آبهای باران و آب جاری در معابر پیاده، سطوح پارکینگ و معابر درجه ۵ که احداث جدول در آنها ضروری نیست، استفاده کرد. این جوی ها معمولاً شیب ملایمی دارند و عمق آنها ۵ تا ۵/۷ سانتی متر و پهنای آن از ۳۰ تا ۹۰ سانتیمتر است.
پله ها:
رابطه بین کف پله و ارتفاع آن با رابطه زیر بیان می شود:
۲R+T=600-700 میلی متر
حداکثر ارتفاع پله در فضای باز باید ۱۵ سانتی متر باشد. اما بلندی ۱۲-۸ سانتی متر برای آن مناسب تر است.
حفاظت پیرامون درختان:
این شبکه ها برای حفظ پیوستگی سنگفرش، حفاظت از ریشه ها و تهویه آنها طراحی شده است. همچنین آبیاری به وسیله آب روان سطحی را امکان پذیر می سازد. نرده های محافظ اطراف درختان برای حفاظت کافی باید ارتفاعی بین ۶/۱-۳/۱ متر داشته باشند.
محل های نشستن:
برای یک انسان معمولی ارتفاع صندلی ۴۴ سانتیمتر و عمق صندلی ۴۸-۴۲ سانتی متر است.
دروازه ها:
دروازه ها در فضاهای شهری، جاذبه های کانونی نیرومندی را تشکیل می دهند. آنها ممکن است با داشتن معماری و ساختاری متفاوت از پیرامون، جذب کننده ورود به مکان خاصی باشند. همچنین از دروازه ها می توان به عنوان موارد خاصی استفاده کرد.
روشنایی:
برای تمامی پایه های چراغ، در یک ناحیه مخصوص باید از سیستم استاندارد استفاده کرد. این سیستم باید با پایه های ظروف زباله و پایه های علائم مختلف هماهنگی داشته باشند تا تعداد پایه ها به حداقل برسد. می توان از دو ارتفاع برای پایه های روشنایی استفاده کرد. ارتفاع زیاد (از ۳ تا ۴ متر) و ارتفاع کم برای هشدار بیشتر به وسیله روشنایی در معابر تنگ، محل نشستن و…
علائم:
برای به حداقل رساندن آشفتگی و بی نظمی پایهها باید در طراحی علائم بهینه سازی کرد. به همین منظور باید علائم را به دیوارها و ساختمان ها نصب کرد، ارتفاع، ابعاد و شکل آنها باید از لحاظ تأمین حداکثر خوانایی، بهینه باشد و طبیعت ویژه ای را به یک ناحیه بدهد. عوامل کالبدی که باید در طراحی علائم در نظر گرفته شود:
- میدان دید: ۶۰ درجه
- سرعت خواندن (به وبژه از وسیله در حال حرکت)
- میانگین دید: ۷/۱ متر برای افراد ایستاده و ۳/۱ متر برای افراد نشسته
تابلوها:
به منظور شناخت و درک دقیق مسئله تابلوها، باید به جزئیات تابلو همانند ابعاد، موضوع، رنگ و… پرداخت. به طور کلی امروزه اطلاع رسانی شهری به صورت یکی شبکه پیوسته طراحی و تعریف می شود. اجزای این شبکه عبارت است از: تابلوهای علائم راهنمایی و رانندگی، تابلوهای تبلیغاتی و تابلوهای معرف فعالیت های تجاری- خدماتی.
شرط کارایی کامل این شبکه ها، تفکیک عملکردی آنها از هم و مشخص کردن نحوه کارکرد سیستم در عرصه های گوناگون است. مقررات موجود در کشور نشان میدهد که قوانین اندکی درباره این موضوع وجود دارد که عمدتاً بر رفع سد معبر و مزاحمتهای تابلو تکیه شده و هرگز به تابلو به عنوان یک وسیله پیامرسانی توجه نشده است.
نخستین گام برای ساماندهی تابلوها و جلوگیری از اغتشاش فضاهای شهری، تعریف دقیق دو دسته از تابلوها و تعیین حدود مرز بین آنها و محدوده نصب در یک فضای شهری است.
- حریم تابلوهای عبور سواره و راهنمایی و رانندگی در خیابانها، تا عمق ۹۰ سانتیمتر از لبه سواره رو به طرف پیادهرو مجاز می باشد.
- حریم تابلوهای فعالیتها، عرض پیاده روها از حد املاک مجاور خیابان به اندازه حداکثر ۵/۱ متر عرض، به شرط باقی ماندن ۹۰ سانتیمتر تا لبه سواره رو بطوریکه از حریم تابلوهای راهنمایی و رانندگی مجزا باشد.
- حریم تابلوهای تبلیغاتی در برخی خیابانها، میدانها و فضاهای شهری که به عنوان کانالهای تبلیغاتی شناخته می شود، اجازه نصب تابلوی تبلیغاتی داده می شود.
در نحوه استقرار تابلوها باید به موارد زیر توجه کرد:
- عدم رعایت خطوط اصلی ساختمان، بر ناهماهنگی تابلوها می افزاید.
- پیش آمدن نامنظم تابلوها، مجموعه آشفته ای را تشکیل می دهد.
- ارتفاع بیش از حد تابلوها باعث پوشیده شدن پنجرههای نورگیر فوقانی مغازه می شود.
- محل نصب تابلوها باید همواره از لبه های عمودی نما، نسبت به دیوار همسایه حداقل ۱۵ سانتی متر و از کف پیادهرو حداقل ۶۰ سانتیمتر فاصله داشته باشد.
- حد زیرین ارتفاع تابلوهایی که از زیر آنها عبور میشود، نباید از ۲۵۰ سانتی متر پایین تر باشد.
- تابلوها باید به صورتی باشند که اگر در ارتفاع کمتر از ۱۵/۲ متر قرار گرفتند، حداکثر پیش آمدگی آنها در حریم معبر عمومی ۱۰ سانتیمتر و ارتفاع بالاتر از ۵/۲ متر، حداکثر پیش آمدگی ۲۵ سانتیمتر داشته باشد.
فضاهای شهری برای معلولان
معلولان برای زندگی اجتماعی در شهرها، با موانع معماری یا شهری متعددی روبرو هستند. بنابراین سازگار ساختن محیط شهر با نیازهای معلولان، ضرورتی حیاتی است و طراحی شهری باید بر اساس معیارها و ضوابط خاص برای معلولان انجام شود. فضای درخور انسان، فضایی است که افزون بر داشتن ابعاد انسانی، دارای خصلتی متناسب با مقام انسانی است. بنابراین، با این که داشتن ابعاد و مقیاس انسانی، شرط لازم برای ایجاد فضای شهری است، ولی شرط کافی نیست. ارتفاع شخص از زمین، مهمترین عاملی است که در طراحی و معماری شهری تأثیر می گذارد. به همین دلیل به هنگام طراحی فضایی برای معلولان باید ارتفاع فرد از زمین، نحوه حرکت، شعاع دسترسی و چگونگی گردش های او در نظر گرفته شود.
کوچه ها:
کوچه ها بخشی از فضای شهری هستند که اصولاً معبر پیاده بوده و معمولاً باریک و پرپیچ و خم هستند. چنین کوچه هایی پیادهرو مجزا ندارند. ورود اتومبیل به این کوچه ها مشکل عبور و مرور پیاده و سواره را در کوچه های بافت های قدیمی ایجاد می کند و برای عابر به ویژه معلولان مشکلاتی به وجود می آورد.
برای پوشش کف سواره و پیادهرو کوچهها، باید از مصالح سخت و غیر لغزنده استفاده شود.
- حداکثر شیب طولی کوچه برای صندلی چرخدار ۵% است.
- حداکثر شیب عرضی کوچه برای صندلی چرخدار ۲% است.
- عرض پیاده رو کوچه باید حداقل ۲/۱ متر باشد.
- ارتباط سواره و پیاده رو کوچه، به وسیله سطح شیب دار فراهم شود.
- موانعی که در ابتدای کوچه برای جلوگیری از ورود اتومبیل گذاشته می شود باید از دو طرف به اندازه ۹۰ سانتیمتر فاصله داشته باشد.
پیاده رو:
پیاده رو مهمترین شبکه دسترسی شهری است. این شبکه از آن جهت اهمیت دارد که در مقیاس حرکت انسان قرار دارد و از این رو باید کاملاً بی مانع باشد.
بین پیادهرو و سواره رو باید اختلاف سطح یا جدول برای ایمنی وجود داشته باشد.
عرض مفید پیادهرو برای حرکت عبور دو صندلی چرخدار از کنار هم ۲ متر است.
شیب طولی پیادهرو برای حرکت صندلی چرخدار ۵% است.
شیب عرضی پیادهرو برای حرکت صندلی چرخدار ۲% است.
پلهای ارتباطی بین پیادهرو خیابان
- وجود شیارهای عرضی در سطح رمپ برای جلوگیری از سرعت عابران و افراد روی صندلی چرخدار الزامی است.
- کافی بودن عرض پل برای افراد سالم و معلولان.
- شیب زیاد پل، عبور معلولان از چنین پلهایی سلامت آنها را به خطر می اندازد.
محل عبور پیاده:
- پیوستگی جدول در محل اتصال پیادهرو به مسیر عابر پیاده
- احداث جزیره یا جدول در مسیر خیابان مانع از عبور معلولان می شود.
- رعایت شیب متناسب در پلهای فلزی عابر پیاده.
- حداقل عرض خط کشی عابر پیاده باید ۱۵۰ سانتیمتر برای عبور یک صندلی چرخدار باشد.
- ارتباط پیادهرو و خیابان در محل خط کشی عابر پیاده با شیب حداکثر ۵%
- جدول و جزیره وسط خیابان در محل خط کشی عابر پیاده حداقل ۱۵۰ سانتیمتر باز باشد.
- جزیرههای وسط خیابان با شیب مناسب ۵% به محل خط کشی وصل شود.
- برای آگاهی نابینایان علائم حسی ایجاد شود.
توقفگاه:
- عرض محل توقف اتومبیل معلولان با عصا، باید حداقل ۲۸۰ سانتیمتر و حداکثر ۳۰۰ سانتیمتر باشد.
- عرض محل توقف اتومبیل معلولان با صندلی چرخدار، باید حداقل ۳۲۰ سانتیمتر و حداکثر ۳۶۰ سانتیمتر باشد.
- اختصاص دو درصد فضای توقفگاههای عمومی برای معلولان
- بین توقفگاههای کنار خیابان که برای اتومبیل معلولان در نظر گرفته میشود، در پیادهرو باید رمپ ارتباطی با شیب مناسب وجود داشته باشد. شیب این رمپ ارتباطی، حداکثر ۸ درصد است.
ارتفاع شخص از زمین، مهمترین عاملی است که در طراحی و معماری شهری تأثیر می گذارد. به همین دلیل به هنگام طراحی فضایی برای معلولان باید ارتفاع فرد از زمین، نحوه حرکت، شعاع دسترسی و چگونگی گردش های او در نظر گرفته شود.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری
منبع: کتاب مباحث تخصصی برنامه ریزی شهری برنامه ریزی منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ”مبلمان شهری ” ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید