گونه شناسی فضاهای سبز شهری
نکته: تمام موجودات یکسان را که در این زمینه با هم رقابت دارند، میتوان در واحد تاکسون خلاصه کرد. یک تاکسون می تواند یک گونه، زیر گونه، جهش یا حتی و تیره را شامل شود.
آنچه که در انتخاب گونه گیاهی برای کاشت اهمیت دارد، درجهی اول هدف از کاشت است.
- دستهبندی گیاهان:
درختان: می توان از ۴ دیدگاه، اندازه، تراکم، شکل و برگ مورد بررسی قرار داد.
درختان و بوته ها از نظر رشد ۳ گروه هستند: گروه اول بوته هایی هستند که حداکثر یک و نیم متر ارتفاع دارند. این گروه نمی توانند به عنوان حصار مورد استفاده قرار بگیرند. گروه دوم درختانی هستند که ارتفاع آنها گاه تا چهار متر می رسد و برای ایجاد حصارهای طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد. گروه سوم درختانی هستند که ارتفاع آنها به ۱۵ متر می سد.
نکته: تهران در منطقه استپی خشک دامنه های کوه های البرز قرار گرفته است و دارای اختلاف درجه حرارت شبانه روزی و فصلی نسبتاً زیادی است و از طرف دیگر رطوبت و بارندگی آن بسیار کم و در فصول مختلف نا منظم است. این وضعیت ایجاب می کند درون شهر، درختانی کاشته شود که در عین زیبایی و سبزی، تحمل تغییرات درجه حرارت را داشته و نیاز چندانی به آبیاری نداشته باشد.
استانداردهای برنامه ریزی فضای سبز
برنامه ریزی و طراحی فضای سبز شهری، یکی از موارد مهم دخالت در زندگی انسان و سازمان شهری است که بر اساس شناخت و تجزیه و تحلیل نیاز شهری از یک طرف و امکانات و محدودیت ها و نیازهای محیطی از طرف دیگر سازمان داده میشود.
استانداردهای فضای سبز و باز، دارای ابعاد اجتماعی، رفاهی و تکنیکی است که با توجه به مکان و موقعیت اقلیمی و فرهنگ خاص ساکنان محل مورد نظر، و نیز نیازها و ارزش های آنها فراهم می شود. با توجه به مفهوم استاندارد که یک مفهوم ایستاست، استفاده از آن برای فضای سبز، عاری از اشکال نخواهد بود.
بر اساس مطالعات و بررسی های وزارت راه و شهرسازی، سرانه متعارف و قابل قبول فضای سبز شهری، در شهرهای ایران بین ۷ تا ۱۲ متر مربع است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی سازمان ملل (۲۰- ۲۵ متر) رقم کمتری است. به طور کلی آنچه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری اهمیت دارد، میزان فضای سبز عمومی است، یعنی فضای سبزی که رفت و آمد مردم به آن، بدون مانع باشد. بدیهی است که بحث سرانه فضای سبز را فقط می توان برای فضای سبز عمومی به کار برد. چرا که فضای سبز نیمه عمومی و خصوصی فاقد بازدهی اجتماعی هستند. بنابراین مفهوم سرانه فضای سبز تنها می تواند در مورد فضای سبزی بکار رود که برای گذراندن اوقات فراغت، بازی و تفریح تدارک دیده شده باشد.
معیارهای محیطی فضای سبز:
مهمترین معیار در برنامه ریزی و معیار فضای سبز، تعیین الگوی فضای سبز مناسب برای یک شهر است. توسعه فضای سبز باید بر اساس نگرش صحیح به نیازهای زیست محیطی و اجتماعی شهر و نیز امکانات و قابلیت ها صورت بگیرد. در این باره، دو مقوله توسعه پایدار و ارتقای بهره وری منابع باید همواره سر لوحه سیاست گذاری ها باشد.
نکته مهم شناخت ساختار اکولوژیکی شهر است.
- برقراری موازنه اکولوژیکی میان شهر و بستر طبیعی.
- امکانات آب و کیفیت خاک.
- گونه های بومی گیاهان.
- بار آلودگی محیط.
علاوه بر این میزان جمعیت شهر، گروه های جنسی و سنی، تراکم جمعیت در بخشهای مختلف شهر و… نیز اهمیت زیادی در برنامه ریزی فضای سبز دارد.
معیارهای مکانی فضای سبز شهری:
نکته بسیار مهم در مکان یابی فضای سبز عمومی ضرورت های اجتماعی ایجاد پارک است. جین جیکوبز معتقد است پارک باید در جایی باشد که زندگی در آن موج می زند، جایی که در آن کار، فرهنگ و فعالیت های بازرگانی و مسکونی است. تعدادی از بخش های شهرداری چنین نقاط کانونی ارزشمندی هستند که برای ایجاد پارکهای محلی یا میادین عمومی مناسب به نظر می رسد.
معیارهای مکان یابی فضای سبز عمومی
- مرکزیت: فضای سبز عمومی حتی المقدور باید در مراکز شهری، اعم از مراکز محلات، مراکز ناحیه و مناطق شهری مکان یابی شوند.
- سلسله مراتب: انطباق سلسله مراتب کارکرد فضاهای سبز عمومی با ساختار فضایی شهر.
- دسترسی: هر یک از پارک های شهری باید از چهار سو به شبکه ارتباطی دسترسی داشته باشد. تا بدین طریق هم امکان جذب جمعیت بیشتری فراهم شود و هم امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارک افزایش یابد.
ضوابط و مقررات مربوط به کاربری فضای شهری:
به موجب اصل ۵۰ قانون اساسی، در جمهوری اسلامی حفاظت از محیط زیست، که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن، حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می شود.
- ضوابط و مقررات عام: شامل ضوابط و مقرراتی است که به صورت آئین نامه در سطح کلیه شهرهای کشور لازم الاجراست. همانند قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها مصوب ۱۳۵۹٫
- ضوابط و مقررات خاص، ضوابطی که در هر شهر و بنا بر ضوابط هر یک از طرح های جامع یا تفصیلی یا هادی لازم الاجرا هستند؛ به عنوان نمونه در ضوابط طرح جامع تهران آمده است:
- تفکیک اراضی مشخص به عنوان فضای سبز و پارک، اعم از موجود و پیشنهادی ممنوع است.
- حداقل مساحت قطعه زمین پارک و فضای سبز در رده محله، در محدوده حوزه مرکزی ۵۰۰۰ هزار متر مربع و در محله های سایر حوزه ها یک هکتار است.
- حداقل مساحت پارک و فضای سبز ناحیه، در محدوده مرکزی ۵ هکتار و سایر حوزهها ۱۰ هکتار.
- حداقل مساحت پارک و فضای سبز منطقه ۲۰ هکتار و در هر حوزه ۵۰ هکتار.
- قطعه زمین بزرگتر از ۵۰ هکتار به صورت پارک های جنگلی مجاز است.
- حداقل در ۷۵ درصد از سطح، عرض قطعه زمین نباید کمتر از ۳۰ درصد طول باشد.
- دسترسیها: مراکز محلات و نواحی: خیابان های درجه ۳ و دسترسی – در مراکز مناطق و حوزهها: خیابان های درجه ۲ و۳٫ در رده شهر: خیابان های درجه یک، دو و سه.
- تجهیزات فضای سبز عمومی: تجهیزات شهری، به مجموعه ای از وسایل متحرک و کاربردی و تزیینی گفته می شود که با اجازه یا اطلاع مقامات دولتی به طور دایم یا فصلی در فضای عمومی شهر در اختیار ساکنان قرار گرفته است.
- نیازهای یک پارک شهری بزرگ عبارت اند از: مبلمان پارک، ابنیه پارک، تأسیسات رفاهی، تجهیزات، وسایل بازی، ایمن سازی و نشانه های تجسمی.
- نظام آبیاری گیاهان: به ۴ شیوه طشتکی، نشتی، قطرهای و بارانی صورت می پذیرد.
- اصول کاشت و نظام گیاهی: به طور کلی باید توجه داشت که منظر (فضا) در طول زمان شکل می گیرد و طی دوران شکل گیری خود با تغییر و تحولات متعددی روبه رو می شود. بنابراین لازم است تا به مواردی چون فاصله درختان از ساختمان های مسکونی، فاصله بندی درختان در طراحی شهر، توجه شود. از دیدگاه زیست محیطی، متوسط مساحت مورد نیاز برای رشد سالم یک درخت دایرهای به شعاع ۵/۱ متر است که درخت در مرکز آن قرار دارد.
ویژگی بنیادی یک منظر بستگی به این دارد که چطور این فضاهای پر و خالی، تعادلشان را حفظ می کنند و دسته بندی می شوند. به عنوان مثال ویژگی پارک قرن ۱۸، به وسیله تزئینات ویژه ای از توده درختان و چمن فضاهای باز به وجود آمده است. بنابراین نظم فضایی مطلوب افقی و عمودی، در طراحی فضای سبز امری ضروری است. طراحی منظر با یک برنامه ریزی روان با مصالح زنده همراه با زمان به عنوان بعد چهارم است.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری
منبع: کتاب مباحث تخصصی برنامه ریزی شهری برنامه ریزی منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ” فضای سبز شهری” ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید