انواع برنامه ریزی
در این مطلب به معرفی برخی از انواع برنامه ریزی پرداخته می شود:
برنامه ریزی عمومی (general planning):
هدف اصلی این نوع برنامه ریزی، رسیدن به اهداف توسعه، رشد، رفاه و عدالت اجتماعی یا قدرت ملی و سیاسی است. این نوع برنامهریزی معمولاً جنبهای از فرایند مدیریت است. در این برنامه ها مجموع منابع و روش ها و ابزارهای ملی برای رسیدن به اهداف توسعه و رفاه، طی برنامه ریزی بلندمدت و کوتاه مدت تدوین می شود. همانند برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
برنامه ریزی کالبدی (physical planning):
در فرهنگ آکسفورد و فرهنگ آمریکایی وبستر، واژه پلان (plan) به معنی طرح، برنامه، نقشه و روش یا به عبارتی ارائه کالبدی موضوع، همچون نقشه یا روش برای انجام کاری معنا شده است. برنامه ریزی کالبدی (از جمله برنامه ریزی شهری) به هر دو وجه برنامه نیاز دارد. هم برنامه ریزی به معنای عام و هم برنامه ریزی به معنی کالبدی. نکته مهم در خصوص برنامه ریزی شهری هم این است که برنامه ریزی شهری دارای هر دو جنبه برنامه ریزی کالبدی و غیر کالبدی است.
برنامه ریزی فضایی (spatial planning):
تلاش برای توزیع مکانی فعالیت ها و عملکردهای انسانی در پهنه زمین، برنامه ریزی مکانی یا فضایی نامیده می شود. برنامه ریزی فضایی وجه خاصی از برنامه ریزی فیزیکی یا کالبدی است. مفاهیم برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی منطقه ای و آمایش سرزمین، در مفهوم کلی برنامه ریزی فضایی و فیزیکی می گنجند. برنامه ریزی فیزیکی چندبعدی و چند هدفی است.
برنامه ریزی منطقه ای (regional planning):
تلاشی است برای تنظیم و هماهنگ کردن برنامه های مختلف اجتماعی- اقتصادی و محیطی با امکانات محلی در یک منطقه (سرزمین خاص). گرایش اصلی در برنامه ریزی منطقه ای توسعه اقتصادی است.
رامشو میسرا، فضا و نیروهای موثر در تغییرات فضایی را موضوع برنامه ریزی منطقه ای می داند. از دیدگاه او برنامه ریزی منطقه ای به معنی تعیین و تدوین نظام فضایی و چگونگی توسعه مطلوب یک منطقه در چارچوب اهداف آمایش سرزمین است. منطقه را می توان همچون شبکه به هم پیوسته ای از فعالیت هایی دانست که در فضای آن تمام فعالیت های عمرانی برای ایجاد هماهنگی و کارایی در سیاست های محیطی و عمرانی انجام می شود. منطقه را باید مفهومی سیاسی- اداری دانست. مناطق شهری اغلب با تقسیمات اداری- سیاسی شهرستان مطابقت ندارند.
به طور کلی برنامه ریزی منطقه ای را می توان ساماندهی (ترکیب و تنظیم) آگاهانه کاربری زمین در یک سرزمین برای رسیدن به توسعه پایدار دانست.
همه شهرها به طور کلی یک هسته شهری و تعدادی مراکز فرعی همانند حومه ها، شهرک ها، محوطه های صنعتی و تأسیسات وابسته دارند. وسعت این نواحی با اندازه شهر رابطه ای مستقیم دارد. مجموعه این عملکردها و محوطه ها به رغم پراکندگی و حتی بزرگی برخی از آنها، با هم وحدت و همبستگی کارکردی دارند. فضایی که مجموعه کارکردهای همبسته شهری در آن فعال است منطقه شهری نام دارد. شهرسازان محدوده سفرهای روزانه و رفت و برگشتی مسافران را منطقه شهری می دانند. شعاع این سفرها به طور متوسط ۴۰-۲۰ کیلومتر است.
عوامل موثر در برنامه ریزی منطقه ای عبارت اند از:
- جمعیت و چگونگی توزیع سکونتگاه ها در منطقه
- اشتغال و چگونگی توزیع مراکز کار در منطقه
- شبکه راه ها و سامانه حمل و نقل
- فضاهای طبیعی و تفرجگاه های شهروندان در منطقه
- جابجایی روزانه جمعیت بین مراکز کار، زندگی و تفریح در منطقه
- تسهیلات شهری و چگونگی توزیع خدمات شهری در منطقه
برنامه ریزی محیطی
حفاظت و گسترش فضاها و مناظر طبیعی، موضوع برنامه ریزی محیطی است. برنامه ریزی محیطی از نظر مقیاس هم در سطح منطقه و هم در سطح شهر کاربرد دارد. فضایی که اصطلاحاً حوزه شهر یا پسکرانه (hinterland) نامیده می شود برای شهر جنبه حیاتی دارد. ویژگی های طبیعی شهر با اوضاع محیطی پسکرانه آن رابطهای تنگاتنگ دارد.
وجه مشترک بین برنامه ریزی کاربری زمین و برنامه ریزی محیطی، زمین آرایی (landscape) یا برنامه ریزی منظر زمین یا منظرسازی است. اگر برنامه ریزی کاربری زمین را تخصیص زمین به کاربری های کارا بدانیم، برنامه ریزی محیطی روش نیل به کاربری های بهینه و مطلوب است.
نخستین معیار برنامه ریزی محیطی توجه به ساخت توپوگرافیک پهنه طبیعی یا چگونگی جای دادن شهر در بستر طبیعی است. دوین معیار، توجه به جریان باد و هوا در مکان یابی و استقرار عملکردهای گوناگون شهری است. سومین معیار نیز ایجاد فضاهای شبه طبیعی به منظور کمال بخشیدن به محیط و جریان کمبودها می باشد.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری
منبع: کتاب مباحث تخصصی برنامه ریزی شهری برنامه ریزی منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ” انواع برنامه ریزی ” ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید