الگوها نظریه ها و مدل های توسعه شهری
الگوهای شهری
چنانچه بخواهیم با توجه به روند توسعه تکنولوژی و به ویژه تکنولوژی حمل و نقل، شهرها را به لحاظ فرم و شکل طبقه بندی کنیم بر اساس نظریه نیومن شهرها به شرح زیر دسته بندی می شوند:
- شهر پیاده: محصول تکنولوژی حمل و نقل ما قبل دوران صنعت
- شهر ترانزیت (صنعتی): مبتنی بر حمل و نقل ریلی اوایل دوران صنعت
- شهر ماشینی: محصول پیشرفت تکنولوژی حمل و نقل برتر دهه ۱۹۲۰ و به ویژه ۱۹۴۰ است و الگوی غالب فرم و توسعه شهر در کشورهای پیشرفته و جهان سوم است.
- شهر آینده (گره ای ترانزیتی): محصول انقلاب اطلاعات و عصر شبکه و ارتباطات قرن ۲۱ است. الگوی این شهر، گذر از ماشین و خیابان و معابر عادی به ریل است. این الگو از گسترش بی رویه شهر جلوگیری می کند. از ویژگی های آن ترکیب کاربری ها و کاهش فاصله میان محل کار و زندگی و توسعه و رشد عمودی است.
اکنون تعدادی از مهم ترین الگوهای ساخت شهرها مورد تشریح قرار می گیرد:
الگوی خطی
- ایده آن توسط سوریا ایماتا مطرح گشت (طرح تکمیل شده هنری جورج)
- قرارگیری شهرها به موازات خطوط حمل و نقل (رودخانه، خطوط آهن، منطقه ساحلی یا رشته کوه ها)
- تهیه خدمات و تسهیلات لازم برای انتقال کالاها از یک نوع حمل و نقل به نوع دیگر (دریایی به ریلی)
- ستون فقرات شهر: خیابانی به عرض ۴۰ متر که از مرکز آن راه آهن عبور می کند.
- آخرین اصل تصریح شده در طرح ایماتا، طرح تقسیم عادلانه زمین است.
- معایب: فاصله گرفتن فضاهای شهری از مرکز شهر است که با توجه به خطی بودن شهر، سرمایه گذاری برای ایجاد تأسیسات مقرون به صرفه نیست.
نمونه ها: استالینگراد، نود گورد. (این ایده در طرح لندن، کپنهاک، واشنگتن، پاریس و استکهلم نیز بکار گرفته شده است.)
الگوی خوشه ای
- ایجاد شده در مکانی که منابع تخصصی شده وجود داشته باشد.
- نمونه: میامی، فورت لایودرال و وست پالم پیچ (با اهداف گردشگری) و اسکرانتون ویلکس بار، هازپتون، بیتحلم، استونوآلنتاون و پنسیلوانا (نردیک مکان های مواد خام) و گروهی از مراکز تولیدی در کارولینا پیدمونت
الگوی سلسله مراتبی
- در مناطق کشاورزی به وجود می آید که پایه حمایتی آن ها متکی به مقیاس کالاها و خدمات پیرامون است.
- نمونه: منطقه میدوست ایالات متحده امریکا
الگوی شطرنجی
- واضع طرح: فرانک لوید رایت
- گسترش شهرها به صورت پراکنده
- عدم وجود سیمای شهری در مرکز شهر
- مزایا: وجود سلسله مراتب در خیابان ها و توزیع متوازن بار ترافیک در سطح شبکه، قابلیت انعطاف پذیری با سیستم های جدید حمل و نقل شهری و اقتصادی زمین
- معایب: مشابه بودن تمام خیابان ها و ایجاد رفت و آمد غیرمعقول که تمام بلوک ها را مورد هجوم قرار می دهد، ایجاد سفرهای طولانی در صورت عدم وجود خیابان های مورب، وجود تقاطع های متراکم در صورت مورب بودن خیابان ها.
- یکی از انواع طرح های شرنطجی، شبکه راه های موازی کریستوفر الکساندر می باشد.
مدل ستاره ای
- منظم ترین ارائه این الگو توسط هانس بلومنفیلد می باشد.
- تسلط بخش مرکزی شهر بر دیگر نقاط شهر و وجود انواع کارکردهای اجتماعی و اقتصادی در آن
- حمل و نقل زیاد در طول شعاع های اصلی و تراکم شدید ترافیک در طول شعاع ها و منطقه مرکزی
- در دسترس قرار گرفتن بیشتر فضاهای آزاد
- ایجاد مراکز فرعی به مرور زمان و با افزایش جمعیت
- نمونه ها: اساس شهرهای واشنگتن، کپنهاک و مسکو
مدل حلقوی
- ایجاد رینگ هایی به منظور جلوگیری از ترددهای بی مورد به مرکز شهر
- در دسترس بودن امکانات و سازمان های شهری
- نمونه کامل: آمستردام، روتردام و لندن
مدل تار عنکبوتی
- از نظر ارتباطی تقریباً همانند فرم های شعاعی و حلقوی است، با این تفاوت که شبکه های منشعب شده از مرکز خیابان ها به صورت نا منظم از نظر سلسله مراتب ارتباطی با درجه پایین تر به هم وصل می گردند.
مدل کهکشانی
- سطح زیاد برای توسعه کلانشهر مورد نیاز است.
- استفاده حداکثر از وسایل نقلیه شخصی
- عملی و مقرون به صرفه
- توسعه عرضه ارتباطات و گوناگونی فعالیت ها
- نیاز به زمان طولانی برای رسیدن به نقاط مختلف
- دسترسی مطلوب به فضای باز بین گره ها
مدل چند گره گاهی یا چند مرکزی یا منظومه ای
- کاهش فشار بر هسته مرکزی کلانشهر از طریق ایجاد شبکه ای از مراکز رقیب و کوچک و بزرگ با حوزه های نفوذ نسبتاً مستقل
- تناسب بین جمعیت ساکن در هر مرکز و مشاغل و خدمات آن
- حداقل اتکا به خودرو شخصی
- نمونه ها: مناطق کلانشهری شمال آلمان و سنگاپور
مدل متمرکز و تک مرکزی
- هسته مرکز کلانشهر به لحاظ تمرکز فعالیت ها رقیبی ندارد.
- حداقل استفاده از زمین، اتکا به حمل و نقل همگانی و رفت و آمدهای کاری زیاد
- نمونه: منطقه کلانشهر هنگکنگ
شهر آشیانه ای
- از مبانی نظری برنامه ریزی هندی گرفته شده است و شهر به مثابه جعبه ایست در جعبه دیگر
- هر جعبه یک گروه شغلی و یک پیشوای مذهبی اختصاص داده شده است و مرکز مقدس ترین نقطه شهر است.
- پایین ترین طبقات اجتماعی در خارج از دیوارهای شهر می باشند.
- خیابان های با اهمیت پیرامونی است.
شهر مشبک (توری شکل)
- کم تراکم، با راه های ارتباطی عریض و دارای فضاهای باز، مزارع و یا اراضی بایر فراوان
- استقرار کاربری های فعال در امتداد جاده ها و در عمق بسیار کم
- نظیر شبکه ای از مجتمع های خطی و یا شبکه شطرنجی بزرگ شده است.
شهر درون گرا
- شهرهای بسته و کاملاً خصوصی دوران اسلامی
- همه چیز محصور و دارای در و دروازه می باشد و دارای راه های ارتباطی محصور و بن بست های باریک و ورودی های خصوصی است.
مدل سیکل زندگی تغییر کاربری اراضی
- واضع: ریچارد بی آندروز
- شش مرحله را در سیکل زندگی یک جامعه مورد ارزیابی قرار داده است:
- رشد
- بلوغ
- زوال
- تزلزل
- زوال به طرف پایین
- رشد جدید
مدل های جدید در مورد الگوهای شهری
شهر پراکنده
مبتکر این نظریه: میلون وبر می باشد. پیشرفت حمل و نقل هزینه مسافرت های هر روزه را کاهش داده و به کارگران امکان کار در مراکز شهری و زندگی در حومهها را می دهد.
اثرات زیست محیطی پراکندگی
- استفاده فزاینده از وسایل نقلیه: که موجب افزایش تقاضا برای ساخت جاده و کاهش تقاضا برای حمل و نقل عمومی می شود.
- مصرف آب: افزایش تقاضا برای ذخیره آب شهری
- مصرف زمین، فقدان فضاهای باز، آلودگی بیشتر هوا، مصرف بیشتر انرژی، خصر وقوع سیل و…
عوامل موثر بر پراکندگی شهری
- الگو و تراکم مجاز ساخت مسکن
- یارانه های مدیریت ملی و محلی برای تشویق پرهیز از پراکندگی
- قیمت سوخت و میزان دسترسی به اتومبیل شخصی
- ظرفیت و کیفیت معابر
- تصور راجع به امنیت و ایمنی در داخل و خارج شهر
- کیفیت کاربری های خدماتی
- رشد جمعیت و خانوارها و میزان استقلال یا وابستگی جوانان به خانواده
رشد هوشمند شهری
از بدیل های عمده توسعه در برابر پراکندگی است. رشد هوشمند با تمرکز بر تجدید حیات شهری و گسترش گزینه های حمل و نقل به دنبال ساخت مکان های جوامع است به گونه ای که مردم به زندگی در آن ها رغبت نشان دهند. این اصطلاح توسط پاریس انگلندرنینگ باب شد. به عقیده آنتونی داون رشد هوشمند شهری، رشدی است که دارای ویژگی های زیر باشد:
- محدود ساختن توسعه پیرامونی و تشویق به کاربری زمین با تراکم
- تاکید بر منطقه بندی مختلط
- کاهش سفر با وسیله نقلیه شخصی
- توجه بر بازسازی و تجدید حیات مناطق قدیمی و حفاظت از فضاهای باز
اهداف رشد هوشمند از نظر جان هاپکینز
- خلق جوامع قابل زیست: با محوریت انسان (و نه اتومبیل) که خدمات موجود در آن به صورت پیاده یا دوچرخه قابل دسترسی برای اکثر ساکنین می باشد.
- نزدیکی به طبیعت و حفاظت پایدار از زمین های با ارزش
- گذرهای عمومی
- تجدید حیات حومه ها، مراکز شهری و مناطق تجاری قدیمی
- محدوده های رشد شهری: مشخص کردن خطی به دور شهرها که برای رشد ۲۰-۳۰ سال آینده تعیین شده است.
مزایای رشد هوشمند:
اقتصادی | اجتماعی | محیطی |
-کاهش هزینه های توسعه، خدمات عمومی و حمل و نقل -حمایت از صنایعی که به کیفیت محیطی بالا وابسته اند (توریسم، کشاورزی و…) |
-توسعه گزینه های حمل و نقل و مسکن -همبستگی اجتماعی -حفظ صنایع فرهنگی منحصر به فرد -افزایش عملیات فیزیکی و سلامتی |
-حفظ فضاهای سبز و سکونتگاه ها -کاهش آلودگی هوا و آب ها -افزایش بازده انرژی – کاهش اثر جزایر گرمایی |
نیواربنیزم
این جنبش، واکنشی به پراکندگی حومه ای است که بر نوسازی مراکز قدیمی شهری، ایجاد مراکز کاربری های ترکیبی، برنامه ریزی برای پیاده روی، تراکم بالا مناطق مسکونی کم ارتفاع، به حداقل رساندن سرعت اتومبیل ها، امکان استقلال افرادی که رانندگی نمی کنند به ویژه کودکان و سالمندان، تنوع مساکن با سطوح قیمتی متنوع و… تاکید دارد.
شهر حاشیه ای
شهرهای حاشیه ای، انباشت های شهری روی پیرامون حومه های مناطق مادرشهری می باشند. در تجزیه و تحلیلی از مناطق تجاری چندین شهر حاشیه ای، سه ویژگی که آن ها را از مراکز کاربری های ترکیبی و تجاری قدیمی متمایز کرده، مورد شناسایی قرار گرفته شده اند:
- شبکه خیابان ها: در شهرهای حاشیه ای خیابان ها با این فرض طراحی می شوند که آن ها نیازمند توسعه و زمین های بسیار بزرگ قطعه بندی شده با سیستم حداقلی خیابانی که دسترسی را به مکان های خیلی بزرگ ممکن سازد، می باشند. در طول زمانی، خیابان ها به نهایت توسعه می رسند که بعد از آن رشد شبکه خیابان ها متوقف می شود و اندازه بسیاری از ساختمان ها از طریق توسعه و باز توسعه گسترش پیدا می کند.
- مقیاس: به علت نیازمندی قطعات منفرد به منظور دسترسی به جاده ها، پارکینگ، چشم انداز های دیدنی و مکان های امنیتی، شهرهای حاشیه ای دارای وسعت نسبتاً زیادی نسبت به مراکز شهری می باشند.
- جداسازی خیابان ها، قطعات زمین و ساختمان ها: در شهرهای حاشیه ای اندازه و شکل قطعات زمین فوق العاده وسیع است و رابطه شان با همدیگر آشفته و بی نظم و بدون هدف مشخص می باشد. قطعات بی نظم و بزرگ از رابطه رسمی با همدیگر برخوردار نیستند. در این شهرها، فضاهای باز فراوان محدود به اشکال ساختمان ها نمی باشد.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری
منبع: کتاب مباحث تخصصی برنامه ریزی شهری برنامه ریزی منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ” الگوها نظریه ها و مدل های توسعه شهری ” ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید