روش مطالعه و فرآیند انجام طرح های جامع شهری در ایران
۱- کلیات طرح جامع شهری
طرح جامع شهری منطقی برای انتخاب الگوی صحیح استفاده از اراضی شهری است. روش مطالعه و انجام یک طرح جامع شهری عبارتست از مطالعهی وضع موجود، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از وضع موجود، تعیین اهداف و اولویت ها، انجام پیش بینی لازم، ارائه طرح ها و برنامه های توسعه شهری و اجرای آن ها.
مقیاس نقشه های شهری در طرح های جامع اغلب یک به ده هزار، یک به پنچ هزار و یک به دو هزار و پانصد است.
تهیه طرح های جامع از دهه ۱۳۴۰، با تاسیس وزارت آبادانی و مسکن و در برنامه سوم عمرانی آغاز شد. طرح های جامع بعد از انقلاب با تغییر در شرح خدمات، “طرح توسعه، عمران و حوزهی نفوذ” نامیده شدند.
۲) شرح راهنمایی تهیه اولین سری طرح های جامع شهری در ایران
اولین طرح جامع شهری برای بندر لنگه تهیه شد. سه جهت عمده تغییر در طرح های جامع عبارتند از:
- تغییر در شرح خدمات
- تغییر در چارچوب عملیاتی
- تغییر در نگاه مدیریتی واداری
تا کنون سه گونه شرح خدمات تهیه طرح های جامع داشته ایم:
- الگوی اول تا سال ۱۳۵۴: تهیه اولین طرح ها
- الگوی دوم از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۸٫
- الگوی سوم که از سال ۱۳۵۹ عمل می شود ولی رسماً در سال ۱۳۶۳ تنفیذ شد.
۳) شرح خدمات تیپ ۱۲ برای تهیه طرح های جامع از دهه ۱۳۶۰
با تصویب قانون “تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی” در سال ۱۳۵۳ طرح های شهری در ایران به طور رسمی سه طرح جامع، طرح تفصیلی و طرح هادی را شامل شد و وزارت مسکن و شهرسازی عهده دار تهیه طرح های جامع شهری گردید.
اولین قرارداد تیپ ۱۲ از جانب سازمان برنامه و بودجه در سال ۱۳۵۱ و برای شهرهای با جمعیت ۱۰۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰۰ نفر تنظیم شد. قرارداد تیپ ۱۲ بعد از انقلاب در سال ۱۳۶۳ تنفیذ شد.
محتوای شرح خدمات تیپ ۱۲ سال ۱۳۶۳:
- بررسی کلی منطقهای
- بررسی حوزهی نفوذ
- بررسی و شناخت شهر
- تجزیه و تحلیل و استنتاج از بررسی ها
- تهیه طرح ها و برنامه های عمرانی شهر و حوزه نفوذ آن
- انجام مطالعات و تهیه طرح های تفصیلی
- انجام مطالعات و تهیه نقشه های جزییات شهرسازی مربوط به برنامه ۵ سالهی عمرانی شهر
- نظارت بر اجرای توسعه و عمران شهر و برنامه های پنج سالهی عمرانی شهر و فعالیت های عمرانی حوزه نفوذ آن.
۴) نیازهای تهران و الزاماتی برای شرح خدمات طرح جامع خاص از دهه ۱۳۸۰
تهیه طرح جامع جدید تهران با رویکرد تازه ای سامان یافته است که از یک سو مبتنی بر تجارب کشور در چند دهه اخیر و ارزیابی و آسیب شناسی روش ها و رویه های متعارف است و از سوی دیگر با توجه به تجارب ارزشمند جهانی، از دانایی و نیز الگوها و روش های نو برای برنامه ریزی توسعه شهری بهره میگیرد. توجهات اساسی در این رویکرد نو به قرار زیر است:
- توجه به رهیافت های مشارکتی
- توجه به انعطاف پذیری طرح
- همه جانبه نگری و پرهیز از نگاه صرفاً کالبدی
- توجه به سطوح مختلف توسعه شهری
- توجه به توامان به کلیه سطوح فرآیند برنامه ریزی (تهیه همزمان طرح جامع و تفصیلی)
در این راستا طرح جامع مصوب سال ۱۳۸۶ تهران بر مبنای شرح خدمات زیر تهیه شده است:
قسمت اول) تدوین مبانی و روش تهیه اسناد طرح راهبردی هدایت تحولات کالبدی (طرح جامع)
۱) سازمان فضایی: شبکه ای است که عناصر آن را مراکز شهری (مراکز مختلط تجاری، اداری، فرهنگی و نظایر اینها در مقیاس کل شهر و مناطق و نواحی آن) محورهای مهم ارتباطی (معابر اصلی و خطوط مترو)، محورهای مهم عملکردی و کاربردی های عمده (در مقیاس شهر و مناطق و نواحی آن) تشکیل می دهد.
۲) استفاده از اراضی: یکی از زمینه های با اهمیت برای هدایت و کنترل تحولات کالبدی شهر تهران، نحوه استفاده از اراضی، به ویژه میزان و نوع استفاده از زمین و پهنه بندی سطح شهر برای استفاده از زمین است. از دیگر مسائل اساسی برای کنترل تحولات کالبدی شهر، حفاظت و نحوه استفاده از اراضی حریم است.
۳) ارتقای کیفیت سیمای شهری (طراحی شهری)
۴) محدوده های نیازمند نوسازی و بهسازی شهری و سایر محدوده ها و موضوعات نیازمند برنامه ریزی و مداخله هماهنگ
۵) مجموعه ضوابط و مقررات استفاده از اراضی
۶) نتایج مقدماتی مطالعات فرادست
۷) جمع بندی نتایج قسمت اول و ارائه گزارش و تصویب آن در شورای راهبری
قسمت دوم) تهیه و تدوین ایدهی کلی طرح توسعه تهران (اسناد مقدماتی طرح راهبردی هدایت تحولات کالبدی)
۱) خلاصه گزارش توجیه و نقشه پیشنهادی پهنه بندی استفاده از اراضی حریم و محدوده شهر تهران در مقیاس یک به بیست و پنج هزار و سایر نقشه های موضوعی لازم
۲) خلاصه گزارش توجیهی شامل نقشه های موضوعی مرتبط و نقشه های موقعیت و حدود بخش های نیازمند تهیه و اجرای طرح های موضعی در مقیاس یک به ده هزار
۳) خلاصه گزارش توجیهی موارد نیازمند تهیه و اجرای طرح های موضوعی
۴) ویرایش مقدماتی مجموعه ضوابط و مقررات پهنه بندی و استفاده از اراضی
۵) ارائه و دفاع از نتایج مطالعات قسمت دوم در جلسات شورای راهبری
قسمت سوم) تدقیق و تکمیل طرح توسعه تهران و تحویل اسناد طرح جامع تهران
۱) گزارش نهایی (شامل نقشه های موضوعی مرتبط) و نقشه های پیشنهادی پهنه بندی استفاده از اراضی در حریم شهر تهران در مقیاس یک به بیست و پنچ هزار و در محدوده شهر تهران در مقیاس یک به ده هزار
۲) گزارش نهایی (شامل نقشه های موضوعی مرتبط و نقشه راهنما در مقیاس مناسب) و مجموعه نقشه های موقعیت و حدود بخش های نیازمند تهیه و اجرای برنامه ها و طرح های موضعی در مقیاس های مناسب (یک به ده هزار، یک به پنج هزار، یک به دو هزار).
۳) گزارش نهایی موارد نیازمند تهیه و اجرای برنامه ها و طرح های موضوعی.
۴) مجموعه کامل ضوابط و مقررات پهنه بندی و استفاده از اراضی
۵) مجموعه کامل گزارش های تکمیلی و اصلاح شده نتایج مطالعات قسمت اول و سوم و چهارم
۶) ارائه و دفاع از نتایج نهایی مطالعات در جلسه شورای راهبری.
قسمت پایانی) انجام هماهنگی های لازم با سایر مشاوران مطالعات طرح جامع (مطالعات فرادست، پشتیبان، مکمل) و مشاوران مناطق.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | طرح توسعه شهری
منبع: کتاب مجموعه مباحث مشترک برنامه ریزی و طراحی شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب روش مطالعه و فرآیند انجام طرح های جامع شهری در ایران با ذکر منبع بلامانع است.
عباس says
شهرداری از هر ملکی در هر کجای شهر و برزن خوشش آمد و جزء مالکیت خصوصی اش میباشد که معمولا با زور توام میباشد برای تصرف و تغییر کاربری هیچ توجهی به نقشه های جامع شهری و دیگر مصوبات قانونی نمیکند و نظارتی هم روی اقدامات شهرداری از این دست ندارند و اگر هم ببینند و متوجه هم بشوند چشم خود را روی آن میبندند ف شهرداری هم طرح های جامع و تفصیلی و غیره را هم با اجازه خودش شخم میزند به کسی هم پاسخگو نیست و مناللله التوفیق