جغرافیای شهری
در مقوله تفکر در شهرسازی از تخصص هایی که مورد نیاز و بررسی می باشد، جغرافیای شهری است. اساساً جغرافیای شهری به نحوه مکانیابی شهر و نحوه گسترش آن در بستر مکان توجه دارد. شهر در کنار منطقه اطراف خود تعریف می شود و جغرافیای شهری درصدد است ارتباط بین شهر با منطقه و اقلیم خود را شناسایی کند.
آنچه که مسلم است، جغرافیای شهری برنظام فضایی و موقع شهر تأکید دارد و به نحوه پیدایش شهر و نحوه جاگرفتن آن در مکان توجه دارد. در این راستا جغرافیای انسانی به نحوه گسترش تیره های مختلف انسانی در گستره مکان پرداخته و این دو در کنار هم، شهر را با مورفولوژی و اکولوژی انسانی و محیطی تعریف می کنند.
از آنجا که تعدادی از سؤالات دوره کارشناسی ارشد شهرسازی در ارتباط با مبحث جغرافیای شهری است به ذکر چند نکته تستی در این زمینه بسنده می کنیم:
ـ علم جغرافیا در ابتدای تولد خود تحت تأثیر مکتب پوزیتویسم قرار داشته است (مکان یابی) که بیشتر سیستم شهری و ساخت شهر و نظریه های مکانی مد نظر بوده است ولی از دهه ۱۹۸۰ میلادی، دو مکتب بیش از همه جغرافیای شهری را تحت تأثیر قرار داده است:
۱ـ مکتب ساختار گرایان:
این مکتب بیش از آنکه ساختار شهر و مکانیابی آن را مد نظر داشته باشد، به عدالت اجتماعی ـ اقتصادی تأکید دارد و این مکتب به سوی عدالت اجتماعی پیش می رود.
۲ـ مکتب رفتارگرایی:
این مکتب بیشتر به تحلیل سازمان فضایی و رفتار فضایی در داخل شهرها می پردازد.
در این راستا می وان گفت جغرافیای شهری محیط شهری را با همه ابعاد خود مورد بررسی قرار می دهد.
سطوح تحلیلی در جغرافیای شهری
بنا به نظریات دیوید هربرت و دیوید اسمیت سطوح جغرافیای شهری عبارتند از:
۱ـ اقتصاد سیاسی و جغرافیای شهری (متأثر از مکتب ساخت گرایی):
در این نظریه در ارتباط با تحلیل فضاهای جغرافیایی، ساخت های اجتماعی از ساخت های فضایی جدا در نظر گرفته نمی شود. کلید واژههای این نظریه (اقتصاد بازار، رفاه اجتماعی، شیوه تولید)
۲ـ تحلیل تخصیص منابع و جغرافیای شهری
۳ـ مدیران شهری و جغرافیای شهری
۴- محیط محلی و جغرافیای شهری (رفتارگرایی)
ـ در آمریکا حومه نشینی بیشتر از شهرنشینی و روستانشینی ارزشمند است.
ـ برنامه ریزی فیزیکی: شامل نظام منطقه بندی و کاربری زمین، خانه سازی، تأمین حمل و نقل و تسهیلات عمومی و عملکردهای مربوط به آنهاست.
ـ برنامه ریزی اقتصادی: برنامه ریزی در جهت دستیابی به شغل و درآمد برای اقشار مختلف جامعه میباشد.
ـ برنامه ریزی اجتماعی: در جهت قطع دور تسلسل فقر در خانواده ها حرکت می کند.
هنگام تحلیل اکولوژیک شهرها دو عامل جغرافیای شهری را تحت تأثیر قرار می دهد:
۱ـ جستجوی سود بیشتر
۲ـ عامل رقابت
درآمد خالص ملی = درآمد ناخالص ملی ـ هزینه استهلاک
نظریه ژرژکهل: در ارتباط با موقع، رشد و پراکندگی فضایی سکونتگاه های شهری (برای اولین بار در تاریخ علم جغرافیا) به شکل زیر نظر داده است:
(او تفاوتهای اجتماعی و اقتصادی را عامل تفاوت مورفولوژیکی شهر میدانست)
تجاری اقتصادی مورفولوژی
سازمانهای اداری و تجاری طبقه بالا مرکز شهر
بخش مالی وپولی وخدمات وبنگاههای کوچک گروه ممتاز دایره اول
خرده فروشی وبنگاههای کوچک قشربالای طبقه متوسط دایره دوم
بنگاههای کوچک وباغداری قشرپایین طبقه متوسط دایره سوم
صنایع قشرپایین کارگران دایره چهارم
ـ فریدریک راتزل: از بزرگان مکتب جبر جغرافیایی (محیط گرایی) می باشد که برای اولین بار به تعریف علم جغرافیا می پردازد.
ـ در قرن بیستم. علم جغرافیا با عنوان علم اکولوژی انسانی مطرح می گردد.
ـ نظریه اتواشلوتر: وحدت جغرافیای طبیعی و انسان باعث تبیین و واقعی سطح زمین می شود.
پاتریک گدس: نقش شرایط اکولوژیک در برنامه ریزی فیزیکی شهرها (یکی از پایه گذاران برنامه ریزی کالبدی می باشد) را مورد تأکید قرار می دهد. پاتریک گدس در برنامه ریزی کالبدی به زندگی اجتماعی اعتبار بیشتری می بخشد.
شاگردان پاتریک گدس: مامفورد (متخصص شهرهای متروپلیتن) ، ابرکرومبی و جفرسون
پاتریک گدس اولین بار از اصطلاح مگالاپلیس استفاده کرد.
ـ انقلاب کمّی ابتدا در آمریکا و سپس در انگلستان صورت می گیرد.
ـ نظریه مکان کشاورزی از فون تونن می باشد.
ـ نظریه مکان مرکزی از والتر کریستالر
ـ نظریه مکان عمومی از آگوست لوش
ـ کتاب عدالت اجتماعی و شهر از دیوید هاروی می باشد.
ـ مکتب شیکاکو: از اعضای این مکتب ارنست برگس و رابرت پارک می باشند. اساساً این مکتب، یک مکتب جامعه شناسی می باشد.
ـ نظریه پخش پدیده های جغرافیایی از تورنسن هاگر استرند می باشد.
ـ نظریه وابستگی به وسیله آندره گندره فرانک و سامیرامین مطرح می گردد. (وابستگی سیستم های شهری در شهرهای جنوب به مادرشهرهای کشورهای توسعه یافته)
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری
منبع: جزوه مباحث عمومی شهرسازی ایران کیمیا فکر بزرگ
انتشار مقاله باز ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید