تعریف، تاریخچه و اهمیت جمعآوری فاضلاب
تعریف فاضلاب
مایعات زایدی که به شکل های مختلف در یک اجتماع، آبادی و حوزه فعالیت تولید میشوند، فاضلاب نامیده میشود. انجمن شهرسازان آمریکا، فاضلاب را بازمانده آبی میداند که به شکل های مختلف در یک اجتماع یا آبادی استفاده شدهاند.
زمینههای جمعآوری فاضلاب در شهرهای ایران
در بیشتر شهرهای ایران، دفع فاضلاب شهری به دو روش انجام می پذیرد:
· کندن چاههای جذبی: این روش، عمدتاً در شهرهایی که عمق سطح آبهای زیر زمینی پایین و نفوذپذیری زمین به نسبت زیاد است، مورد استفاده قرار می گیرد. نمونه بارز این گونه شهرها، کلانشهر تهران است.
· در شهرهای دیگر ایران که سطح آب زیرزمینی بالا و یا زمین از نفوذپذیری کمی برخوردار است، چنانچه شهر دارای شیب کافی بوده و یا زهکشی های طبیعی مانند رودخانه در مجاورت آن قرار داشته باشد، با ساختن فاضلاب روهای موضعی و کوتاه، فاضلابهای خانگی و سطحی را برون تصفیه به بیرون شهر منتقل میکنند. ار نمونه های این شهرها، میتوان به شهرهای اهواز و بوشهر اشاره کرد. در صورتی که شهر فاقد شیب کافی برای هدایت فاظلاب بوده و امکان جریان ثقلی فاضلاب وجود نداشته باشد، از لجن کش ها به کمک پمپاژها یا هوای متراکم و یا با ایجاد خلاء برای خالی کردن فاضلاب مخازن جمعآوری فاضلاب به بیرون از شهرها استفاده میشود. نمونه این گونه شهرها، شهرهای زابل و سوسنگرد میباشد.
اهمیت جمعآوری فاضلاب در جهان امروز
با بزرگ شدن شهرها و افزایش جمعیت آنها و گسترش صنایع و کارخانهها، موضوع آلودگی محیط زیست، روزبه روز از اهمیت بیشتری برخوردار میشود
جمعآوری فاضلاب از محیط زیست شهری، از دیدگاه های زیر ضروری است.
بهداشت همگانی
فاضلابها همیشه دارای مقدار بسیار زیادی مواد خارجی هستند که به صورت های گوناگون برای زندگی موجودات زنده زیان آور میباشند. وجود میکروب های بیماریزا و باکتریها در فاضلابها، از جمله عواملی هستند که بهداشت عمومی را به خطر می اندازند.
نظم و پایداری محیط زیست
بعد از بارندگی های شدید، به علت کاهش نفوذپذیری سطح خیابانهای شهر نسبت به زمینهای بیرون شهر، آبهای ناشی از بارندگی پس از شستشوی خیابانها و آلوده شدن به مواد آلی و معدنی موجود در سطح آنها، به صورت فاضلابهای سطحی، خیابانها را می پوشانند.
کاربرد مجدد فاضلاب
در مبحث طراحی و اجرای ساختمانها، استقرار مخزن ذخیره آب در محوطه و یا پیکره ساختمانها نیاز میباشد. این امر علاوه بر توجه به ایمنی مصرف بر کارایی مصرف و امکان استفاده مجدد از آبهای جاری در محوطه بنا نیز تاثیر می گذارد. میتوان با استفاده از تجهیزاتی که به کم شدن آب مصرفی سیفون توالت ها، کمک میکند، شیرهای کاهنده مصرف و نظیر آن به مفدار قابل توجهی مصرف آب را کاهش داد. استفاده مجدد و صرفهجویی در مصرف هر دو با یک هدف یعنی ذخیره بیشتر منابع آب انجام میشوند.
استفاده از پساب توالت ها و همین طور پسماندها به صورت کمپوست رواج یافته است، اما نیازمند روشهای نوین ساخت و توجه به نکاتی فنی در داخل ساختمان است که بر طراحی و برنامهریزی تاثیر میگذارند. هم چنین جهت جمعآوری زباله و پسماندهای جامد و سامانه های جمعآوری، ذخیره سازی و دفع مناسب آنها به طراحی مجدد یا شیوههای طراحی جدیدی در طراحی شهر، فضاهای شهری و بناها نیاز است.
تاثیر فاضلاب شهری بر سفره های آب زیر زمینی
جمعآوری فاضلابهای شهری با شبکه کانالیزاسیون (اگو)، در پایین بردن سطح آب زیرزمینی همراه با پاک نگهداشتن منایع طبیعی آب زیرزمینی اثر چشمگیری دارد. موضوع آلوده نکردن آبهای زیرزمینی در کشورهایی که سامانه جمعآوری فاضلاب آنها به صورت سنتی و با استفاده از چاههای جذب کننده انجام می گیرد، اهمیت بیشتری دارد. چاههای جذبی ظاهراً به بالا نگهداشتن سطح آبهای زیر زمینی کمک میکند، اما در همان حال بر آلودگی آنها نیز تاثیر می گذارد. در بیشتر شهرهای ایران، به علت نداشتن دسترسی به منابع طبیعی روی زمینی آب مانند رودخانه و دریاچه آب شیرین، استفاده از آبهای زیرزمینی برای آبرسانی متداول است.
انواع فاضلاب شهری: منشاء، نوع و چگونگی عمل
فاضلابها با توجه به شکل پیدایش و خواص آنها به سه گروه تقسیم میشوند: فاضلابهای خانگی، فاضلابهای صنعتی و فاضلابهای سطحی
فاضلابهای خانگی
فاضلابهای خانگی از فاضلاب دستگاههای بهداشتی خانهها مانند: توالت ها، دستشویی ها، حمامها، ماشین لباسشویی و ظرفشویی، پساب آشپزخانهها و یا فاضلاب به دست آمده از شتشوی قسمتهای گوناگون خانه تشکیل شدهاند.
در شبکههای فاضلاب شهری، آنچه به نام فاضلاب خانگی نامیده میشود، علاوه بر فاضلابهای خانگی خالص، دارای مقداری فاضلاب به دست آمده از مغازهها، فروشگاهها، تعمیرگاهها، کارگاهها، رستورانها و غیره نیز میباشد که اجبارا در سطح شهر و به طور پراکنده وارد کانالهای فاضلاب میگردند.
فاضلابهای صنعتی
فاضلاب صنعتی، بازمانده آبی است که برای اهداف صنعتی استفاده میشود و ممکن است با توجه به نوع صنعت، آلایندههای خاصی داشته باشد.اختلاط فاضلاب صنعتی با فاضلاب خانگی فرآیندهای تصفیه فاضلاب خانگی را مشکل می سازد.
مهمترین تفاوت هایی که فاضلاب کارخانهها یا صنعتی با فاضلاب خانگی دارد عبارتند از:
· امکان وجود مواد و ترکیب های شیمیایی سمی، بیشتر است.
· خاصیت خورندگی بیشتری دارد.
· خاصیت قلیایی و یا اسیدی زیادتری دارد.
· امکان وجود موجودات زنده کمتر میباشد.
فاضلابهای سطحی (رواناب شهری)
فاضلابهای سطحی یا رواناب های شهری، ناشی از بارندگی و ذوب یخ ها و برف های نقاط بلند هستند. این فاضلابها، به علت جریان در سطح زمین و تماس با آشغال های روی زمین و شستن سطح خیابانها آلوده شده و مقداری مواد آلی و معدنی در آنها وجود دارد. لذا در شروع بارندگی، درجه آلودگی فاضلابهای سطحی زیاد و پس از پاک شدن سطوح بارش، مقدار آلودگی آنها کاسته میشود. مسئله آبهای سطحی شهری به صورت یکی از شاخههای اصلی و مجزا در علم هیدرولیک مطرح شده و یکی از قسمتهای اصلی برنامهریزی شهری میباشد. به طوری که در اغلب کشورها انستیتوی آبهای سطحی به وجود آمده است و از اواسط دهه ۷۰ هر سه سال یکبار کنفرانس بینالمللی در این رابطه با شرکت محققین از ده ها کشور برگزار میشود. از آنجا که حداکثر آب دهی سیلاب اساساً تابعی از زمانی تمرکز آن حوضه خواهد بود، کوتاهتر شدن آن بر اثر توسعه مناطق شهری را میتوان مترادف با افزایش بده اوج سیلاب ها نیز تلقی کرد. زیرا در آن صورت بازندگی های کوتاه مدتتر و بنابراین شدیدتر باعث جاری شدن سیلاب و رسیدن آن به حداکثر خود میشود.
در طراحی شبکه جمعآوری فاضلاب، از یک سو جمعیت شهر در مراحل گوناگون بهرهبرداری از شبکه و از سوی دیگر عوامل موثر در مقدار تولید سرانه فاضلاب در مراحل مذکور مد نظر قرار می گیرد. این دو موضوع عوامل اصلی محاسبه مقدار فاضلاب خانگی هستند که در هر مرحله، هر کدام درجای خود بررسی میگردند. با تغییر وسعت شهرها و ضریب جریان سطحی در سالهای آینده، مقدار فاضلاب ناشی از آب باران نیز تغییر می نماید.
نرخ یا میزان جریان فاضلاب در مکانهای تجاری، همگانی و صنعتی براساس فاکتورهای متفاوتی سنجیده میشود. به عنوان مثال، نرخ جریان در یک هتل عموماً بر اساس حجم مصرف آب هر مهمان تعیین میشود و برای یک آپارتمان، معمولاً براساس حجم مصرف آب هر اتاق خواب محاسبه میگردد. برای اطمینان از این که هم شبکه جمعآوری و هم فرآیند تصفیه ظرفیت کافی دارند باید مقادیر متفاوت جریان ورودی فاضلاب به شبکه، مطالعه و ارزیابی شوند. اگر معلوم شود که نرخ یا میزان جریان ورودی بیشتر از ظرفیت تصفیهخانه یا شبکه جمعآوری فاضلاب باشد، باید ساخت و سازها یا توسعه جدید متوقف شده و یا به تاخیر بیفتد. در این شرایط به طور اصولی پذیرش پیشنهادات جدید توسعه مجاز نیست. اگر ظرفیت مجاری عبور فاضلاب یا ایستگاه پمپاژ در ناحیه توسعه یک پروژه پیشنهادی جدید کم و ناکافی باشند، گاهی اوقات سازندگان و توسعه گران باید هزینه افزایش اندازه لوله یا ظرفیت ایستگاه پمپاژ را بپردازند و یا به نوعی درآن شریک شوند.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری
منبع: کتاب مجموعه مباحث مشترک برنامه ریزی و طراحی شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید