جبر جغرافیایی و جغرافیای شهری
فردریک راتزل (۱۸۴۴ ـ ۱۹۰۴) با الهام از مکتب جبر جغرافیایی، محیط گرایی را وارد جغرافیای شهری می کند و آن را در موقع، جایگاه و پیدایش شهرها دخالت می دهد: « شهرها در پایان مسیرهای حمل و نقل، یا در محل تلاقی چندین راه، همچنین در محل برخورد چندین مسیر حمل و نقل مثل محل برخورد راه های زمینی و دریایی به وجود می آیند.» راتزل جزو اولین جغرافیدانانی است که به تعریف جغرافیایی شهر میپردازد و از شهر مفهومی بدین سان ارایه می دهد: « یک سکونتگاه دایمی، جامعه متراکم انسانی و یک زیستگاه انسانی، دارای حوزه پر وسعت که در محل تلاقی چندین مسیر حمل و نقل به وجود آمده است.»
در سال ۱۸۹۴، چارلزکولی اظهار داشت که دو عامل در مکان گزینی شهرها مؤثر است:
۱ـ امکانات محلی برای تولید؛
۲ـ موقع شهر نسبت به مسیرهای حمل و نقل که در جامعه صنعتی، مهمترین عامل برای تعیین محل صنایع است.
وی همچنین می گوید: به همین دلیل، بیشتر شهرهای تجاری در طول رودخانه های قابل کشتیرانی به وجود آمده است، یا در کناره های ساحلی گسترش یافته است. بدین صورت شهر در محل تلاقی دو نوع راه، مثل محل تلاقی راه آهن یا راه های آبی با راه های زمینی ایجاد می شود.
با ورود الن چرچیل سمپل ـ جغرافیدان معروف ـ به محیط علمی آمریکا، محیط گرایی و جبر جغرافیایی فردریک راتزل نیز وارد مباحث جغرافیایی آمریکا شد. وی در مقاله ای که در سال ۱۸۹۷ با عنوان «برخی از علل جغرافیایی مؤثر در مکان گزینی شهرها» منتشر کرد، درباره پیامدهای تاریخی، دفاعی، مکان های تجاری، تغییرات تکنولوژیک در حمل و نقل و منابع معدنی و کارخانه ای به تحلیل جغرافیایی می پردازد. وی در کتاب تاریخ امریکا و شرایط جغرافیایی آن (۱۹۰۳) ، درباره موقع شهرها در چهارچوب تاریخی آنها گفتگو می کند و سرانجام در نوشته تحقیقی ای با عنوان «تأثیرات محیط جغرافیایی» که در سال ۱۹۱۱ به چاپ رسید، به سنخ شناسی شهرهای تجاری، شهرهای تجاری ساحلی، شهرهای تجاری گذرگاهی، شهرهای تجاری پایکوهی، شهرهای تجاری رودخانه ای و بندرگاهی می پردازد.
در اوایل دهه ۱۹۲۰، نقش شرایط اکولوژیک در برنامه ریزی فیزیکی شهرها مورد توجه قرار می گیرد. در این زمینه، سر پتریک گدس (۱۸۴۵ ـ ۱۹۳۲) بیش از دیگران تلاش می کند. او یک بیولوژیست و برنامه ریز بود. وی ضمن آشنایی با جغرافیدانان نیمه اول قرن بیستم فرانسه و استفاده از جغرافیای انسانی، سرپرستی چندین طرح برنامه ریزی را به عهده می گیرد. این دانشمند، مدت دوازده سال (در تابستان هر سال) سمینارهایی در دانشگاه ادینبورگ را برای برنامه ریزان شهری و دیگر رشته های علمی برگزار می کرد که متخصصان سراسر اروپا و امریکا در آن شرکت می کردند.
پتریک گدس، بر برخورد ارگانیکی با شهر در امر برنامه ریزی شهری، بر مناسبات و هماهنگی شهر و ناحیه، شهر و محیط و سرانجام بر کاربری زمین در شهرها تأکید بسیاری می کند؛ از این رو پتریک گدس را یکی از بنیان گذاران برنامه ریزی فیزیکی می دانند. او در امر برنامه ریزی فیزیکی به زندگی اجتماعی اعتبار بیشتری می دهد و برنامه ریزی فیزیکی را تنها در مسیر ارتباط با زندگی اجتماعی، معتبر می داند و به تعادل و توازن اکولوژیک می رسد. پتریک گدس، بین دانشمندان زمان خود پیروان بسیاری داشت که در میان آنان می توان از مارک جفرسن ـ جغرافیدان ـ پتریک ابرکرومبی و لوییز مامفورد نام برد.
در سال ۱۹۴۶، کتاب جغرافیای شهری گریفیت تیلور ـ از معروف ترین جغرافیدانان نیمه اول قرن بیستم ـ منتشر شد. گریفیت تیلور مفاهیم محیط گرایی را به حوزه عمل جغرافیای شهری نزدیکتر می سازد وعوامل محیط طبیعی را در موقع، محل استقرار و توسعه شهرها دخالت می دهد. وی میزان بارندگی را از عوامل تعیین کننده در سکونتگاه های انسانی می داند. همچنین میزان درجه حرارت را در مکان گزینی این سکونتگاه ها مؤثر می شمارد. گریفیت تیلور در فصل اول کتاب جغرافیای شهری، هفت شهر را در عرض های مختلف جغرافیایی انتخاب کرده، آنها را با ملاک های محیطی مورد توجه قرار می دهد و در فصل سوم کتاب، عامل توپوگرافی را در محل استقرار شهرها بررسی کرده، طبقه بندی خود را براساس محل استقرار شهرها در بالای تپهها، گذرگاه های کوهستانی، دشت ها، فیوردها، مأندرها، دلتاها، دره ها، جزایر و دریاچه ها با ذکر نمونههایی شرح می دهد.
پترهال، وضعیت جغرافیای شهری را با توجه به تحولات علم جغرافیا در قرن بیستم بدین شرح بررسی می کند: جغرافیدانان در بسیاری از تفکرات جغرافیایی با یکدیگر اتفاق نظر ندارند، اما همه آنها در یک نکته متفق القولند؛ که انواع پراکندگی پدیدههای سطح سیاره زمین را با توجه به شرایط مکانی آنها مطالعه می کنند.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | مدیریت شهری | طراحی شهری
منبع: جزوه مباحث عمومی شهرسازی ایران کیمیا فکر بزرگ
انتشار مقاله جغرافیای شهر با ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید