برنامه ریزی حمل و نقل
به ایجاد ارتباطات میان اجزاء یا به بیان درست تر به ایجاد روابط بین عملکردهای گوناگون شهری، نظام ارتباطات می گویند که خود دارای دو درجه عملکردی و کالبدی است. نظم ارتباطی از نظر عملکردی، حمل و نقل یا ترابری شهری خوانده می شود که دارای اشکال متفاوت پیاده-سواره، مسافر و حمل کالا به صورت عمومی و خصوصی است. فعالیت حمل و نقل، تردد شهری و یا آمد و رفت پیاده و سواره را پدید می آورد که در اصطلاح ترافیک نامیده می شود. فضای ترافیک جریان حمل و نقل و ترافیک (آمد و رفت) در شهرها، همان شبکه ارتباطی یا خیابان ها و کوچه هاست که خود سازمان و سلسله مراتبی خاص دارد. شبکه ارتباطی در شهرهای گوناگون و در دوره های متفاوت بر حسب نوع وسایل نقلیه و تنوع مکانی شهر، اشکال یا ساختارهای گوناگون می یابند که خود یکی از شاخص های استخوان بندی شهر است.
سیستم حمل و نقل
سیستم حمل و نقل متشکل است از فعالیت های بین مکانی و مجراهای انطباق یافته که بین فضاهای انطباق یافته یک شهر، منطقه، کشور و یا کشورها برقرار می باشد. فضاهای انطباق یافته به عنوان محل فعالیت های انسانی از همدیگر فاصله دارند و این مسئله ضرورت مجراها را به عنوان محمل حرکت و ارتباط بین آن ها را ایجاد نموده و در نتیجه سیستم های حمل و نقل با هدف ارتباط و حرکت بین فعالیت های مختلف انسانی با و یا بدون وسیله حمل، شکل می گیرند.
سیستم حمل و نقل بر حسب مکان مجراها به صورت : حمل و نقل زمینی، آبی و هوایی است که حمل و نقل زمینی خود به دو دسته جادهای و ریلی تقسیم می گردد. حمل و نقل جاده ای در اغلب کشورها از جمله ایران بیش ترین سهم از سیستم حمل و نقل را دارا است.
بر اساس مکان مبدأ و مقصد ارتباط و حرکت به شکل: حمل و نقل درون شهری، برون شهری، منطقه ای و بین کشوری و بین المللی قابل تقسیم بندی است:
- حمل و نقل برون شهری
عبارت است از عبور و مرور و جابجایی انسان و کالا بین یک شهر و نقطه یا نقاطی خارج از حومه آن. انواع راه های برون شهری عبارت است از: آزادراه ، راه اصلی چهار خطه (بزرگراه)، راه اصلی عریض، راه اصلی معمولی و راه های فرعی و روستایی است.
- حمل و نقل درون شهری
با هدف دسترسی بین کاربری های مختلف در محدوده یک شهر، کار عبور و مرور و جابجایی انسان ها و کالا بین این فضاهای انطباق یافته (= کاربری ها) را بر عهده دارد. حمل و نقل شهری فقط جابجایی مردم و کالاها داخل شهرهاست. ترکیب بخش خصوصی و عمومی از مهم ترین مشخصات سیستم حمل و نقل شهری است.
برنامه ریزی حمل و نقل درون شهری بخشی از برنامه ریزی کالبدی در طرح های جامع شهری ست. در طرح های جامع شهری همواره بین دو مقوله حمل و نقل و کاربری زمین ارتباط تنگاتنگی وجود دارد که پیدا نمودن نقطه مطلوب یا بهینه در این رابطه وظیفه عمده برنامه ریزی است. برنامه ریزی حمل و نقل در سطح ملی به عنوان زیر مجموعه برنامه ریزی بخشی، هم از بعد توزیع امکانات و منابع و هم از آن جنبه که بسیاری از فعالیت های متکی به منابع طبیعی را اقتصادی می کند دارای اهمیت بسیاری است. به طور مثال استخراج یک معدن زمانی اقتصادی خواهد بود که به شبکه حمل و نقل بپیوندد.
اجزای تشکیل دهنده سیستم حمل و نقل درون شهری عبارت اند از :
- شبکه معابر (محمل)
- وسایل، تأسیسات و تجهیزات حمل و نقل (حامل) اعم از پایانه ها، ترمینال ها علائم راهنمایی و رانندگی
- انسان و کالا ( محموله)
- مدیریت و تکنولوژی حمل و نقل
شبکه ارتباطی و تأسیسات ترافیکی (محمل)
برنامه ریزی ترافیک وسیله ای است برای سرمایه گذاری های بزرگ در ایجاد تأسیسات حمل و نقل شهری. هدف آن نیز تأمین نیازهای جامعه و حفاظت محیط زیست است. شهرداری ها مسئول ایجاد و نگهداری تأسیسات ترافیک شهری اند. در شبکه راه های شهری برای دسترسی کوتاه، پیاده روها و برای دسترسی بلند، سواره روها هستند. گره گاهها و پایانه ها، ایستگاه ها و پار کینگ های ترافیک سواره، بخش مهمی از تأسیسات ترافیکی به شمار می روند. اقتصاد ایجاد تأسیسات ترافیکی و نگهداری آنها و همچنین امور ساختمانی مربوط به آنها معرف و شاخص میزان رشد اقتصادی است.
شبکه های ارتباطی لازمه و پیش نیاز هر گونه مجتمع زیستی هستند بدون امکان ورود ، خروج و حرکت در مجتمع ها و دریافت ها و انتقال اطلاعات، کالاها و حرکت انسان ها، فضای یک مجتمع زیستی بی معنی و بی ارزش است. شبکه مجموعه ای است از اضلاع و گره ها. ضلع خطی است که حمل و نقل در روی آن جریان دارد و گره محلی است که دو یا چند ضلع در آن نقطه به یکدیگر متصل می گردند.
هر شبکه حمل و نقل به طور عمومی دو عامل انجام می دهد:
- حرکت افراد و کالا در طول شبکه (حرکت)
- گرفتن افراد و کالا از مبدأ و رسانیدن به مقصد (دسترسی)
بر این اساس ساختمان سلسله مراتبی شبکه های حمل و نقل را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
- شریان ها که ۱۰۰% عمل آن ها، تأمین حرکت است و خاصیت دسترسی آن ها صفر است.
- خطوط واسطه که در آن ها عمل دسترسی و حرکت با سهمی تقریباً برابر است.
- خطوط تغذیه که خاصیت اصلی آن ها دسترسی است.
بر اساس ساختمان سلسله مراتبی فوق، راه های شهری را به صورت زیر می توان طبقه بندی نمود:
- شاهراه ها و بزرگراه های شهری
- خیابان های شریانی درجه ۱٫
- خیابان های شریانی درجه ۲٫
- خیابان های جمع کننده.
- خیابان های محلی ( دسترسی) مانند راه های دوچرخه پیاده روها.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی منطقه ای
منبع: جزوه سیر اندیشه ها در شهرسازی و مبانی برنامه ریزی شهری ، منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مقاله برنامه ریزی حمل و نقل | سیستم حمل و نقل با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید