رشد هوشمند شهری Smart Growth
برگرفته از دفتر مبانی نظری آزمون تحلیلی تشریحی برنامه ریزی
رشد هوشمند : رشد روزافزون جمعیت شهری و نیاز به اختصاص سطوح جدید به فعالیت های انسانی به ویژه امر سکونت باعث رشد بی رویه شهرها در پیرامون خود شده است که نتیجه آن شکل گیری مناطق مسکونی در اطراف شهرهاست. این امر در کشورهایی مانند آمریکا که گرایش به الگوی مسکن با مساحت بالا وجود دارد بیشتر به چشم می آید و از آن به “پراکندگی” یا “پراکنده رویی” یاد می شود.
اثرات منفی این رشد مانند اختصاص اراضی وسیع به کاربری های شهری، تخریب باغات و اراضی کشاورزی، افزایش هزینه های ایجاد تاسیسات و تجهیزات شهری در مناطق پراکنده، وابستگی شدید به خودرو، آلودگی هوا، بی توحهی به بافت های قدیمی درونشهری و فرسودگی آنها و… باعث مطرح شدن الگوهای جدید رشد شهری شد؛ از جمله این الگوها می توان به رشد هوشمند شهری اشاره کرد. در واقع رشد هوشمند واکنشی به پراکندگی است که دارای اصول خاص خود می باشد.
آنتونی داون معیارهای رشد هوشمند را به قرار زیرمی داند:
- توسعه پیرامونی را محدود می سازد.
- کاربری زمین را با تراکم بالا تشویق می کند.
- بر منطقه بندی مختلط تاکید دارد.
- سفرهایی را که با وسایل شخصی صورت می گیرد کاهش می دهد.
- بر بازسازی و تحدید حیات مناطق قدیمی توجه دارد.
- از فضاهای باز حمایت می کند.
رشد هوشمند مدعی انطباق با مولفه های پایداری است و می تواند الگوی توسعه شهری منطبق با توسعه پایدار را ارائه دهد. تاکید اصلی رشد هوشمند بر قابلیت دسترسی است یعنی فعالیت هایی که مردم به طور مداوم با آن ها سر و کار دارند در نزدیکی آنها باشد به همین دلیل واحد اصلی برنامه ریزی رشد هوشمند ، جوامع محلی می باشد.
در جدول زیر به بررسی تفاوت راهبردهای رشد هوشمند و پراکندگی در توسعه شهری پرداخته شده است.
شاخص |
رشد هوشمند |
پراکندگی (Sprawl) |
تراکم | توسعه فشرده | تراکم پایین، فعالیت های پراکنده |
الگوی رشد | توسعه درون بافتی | توسعه در پیرامون شهر |
اختلاط کاربری | کاربری اراضی مختلط | کاربری اراضی همگن (کاربری های جدا از هم و تک عملکردی) |
مقیاس | مقیاس انسانی ، ساختمان ها، بلوک ها و جاده های کوچکتر | مقیاس بزرگ، ساختمان ها و بلوک ها و جاده های عریض |
خدمت عمومی (فروشگاه ها،مدارس،پارک ها) | محلی،کوچکتر و منطبق بر دسترسی پیاده | ناحیه ای، یکدست، بزرگتر و نیازمند دسترسی به اتومبیل |
حمل و نقل | ارائه روش های مختلف حمل و نقل و الگوهای کاربری اراضی که پیاده روی و دوچرخه سواری را مدنظر دارد. | حمل و نقل مبتنی بر اتومبیل و الگوهای کاربری اراضی که برای پیاده روی، دوچرخه سواری و ترانزیت چندان کارایی ندارد. |
ارتباطات | جاده ها، پیاده روها و مسیرهای به شدت متصل به هم که هدایت سفرها را بصورت موتوری و غیر موتوری میسر می سازد. | شبکه جاده ای سلسله مراتبی با حلقه های بی شمار و خیابان های بدون انتها، مسیرها و پیاده روهای غیر مرتبط و وجود موانعی برای سفرهای غیر موتوری |
طرح خیابان | خیابان ها در انطباق با فعالیت های متنوع طراحی شده اند (کاهش دهنده ی حجم ترافیک) | خیابان ها برای افزایش سرعت و حجم ترافیک و وسایل موتوری طراحی شده ند. |
فرآیند برنامه ریزی | با برنامه | بدون برنامه |
فضای عمومی | تاکید بر حوزه عمومی (محیط پیاده روها، پارک ها و تسهیلات عمومی) | تاکید بر حوزه خصوصی (حیاط ها،مراکز خرید،فضاهای بسته و کلوپ های خصوصی) |
اصول رشد هوشمند
رشد هوشمند اصول اساسی زیر را مورد توجه قرار می دهد که جوامع مختلف با توجه به شرایط جغرافیایی و اقتصادی-اجتماعی خود می توانند با برخی از این اصول انطباق یابند؛ این اصول عبارتند از:
- کاربری های مختلط
- استفاده از ساختمان های فشرده
- خلق فرصت های مختلف انتخاب مسکن
- ایجاد محلات قابل پیاده روی
- ایجاد جوامع متمایز و جذاب با تاکید شدید بر مفهوم مکان
- حفاظت از فضاهای باز، زمین های زراعی، زیبایی های طبیعی و زیست محیطی آسیب پذیر.
- هدایت و توانمند ساختن توسعه در جوامع کنونی
- ایجاد فرصت های متنوعی از حمل و نقل
- قابل پیش بینی، منصفانه و ثمربخش کردن تصمیمات توسعه
- تشویق شهروندان به مشارکت پایدار در تصمیمات مربوط به توسعه
البته ممکن است انطباق تمام این اصول در یک جامعه امکان پذیر نباشد اما این اصول باید در حد امکان در ارتباط و هماهنگی با یکدیگر باشند.
راهکارهای رشد هوشمند برای ساماندهی مناطق شهری
الف) راهکارهای شهری رشد هوشمند
- برنامه ریزی راهبردی و استراتژیک
- خلق جوامع خود اتکا: کاستن متوسط مسافت سفرها و تشویق پیاده روی، دوچرخه سواری و با استقرار کاربری های متنوع سازگار در نزدیکی یکدیگر.
- بالا بردن قابلیت دسترسی و فرصت های حمل و نقل: تلاش برای استقرار کاربری های مختلط در نزدیکی یکدیگر (مانند استقرار مدارس و مشاغل رایج در محلات مسکونی) و پشتیبانی از تنوع حمل و نقل و ترابری شامل پیاده روی، دوچرخه سواری و وسایل حمل و نقل عمومی.
- ایجاد جوامعی جذاب و با هویت از نظر مکان: خلق محیط های فیزیکی که حسی از افتخار مدنی و فضاهای عمومی جذاب، عناصر طبیعی و کشاورزی با کیفیت بالا را منعکس می کند.
- تشویق توسعه فشرده: رشد هوشمند، توسعه در سطح کم را حمایت کرده و به دنبال کاهش اندازه قطعات، عقب کشی ساختمان ها، حداقل نیاز به پارکینگ و به حداقل رساندن اندازه خیابان هاست.
- تشویق توسعه درون بافتی: کاهش متوسط مسافت های سفر و پیاده روی، دوچرخه سواری که با استقرار توسعه جدید در مناطق قبلاً توسعه یافته قابل دستیابی است.
- فعالیت های متمرکز: تشویق سفرهای ترانزیت و پیاده روی با ایجاد “گره” های توسعه مختلط.
- تشویق توسعه مبتنی بر مسیرهای حمل و نقل عمومی
- مدیریت کارای پارکینگ: تشویق به استفاده از پارکینگ های مشترک و دیگر راهبردهای مدیریت پارکینگ.
- شبکه های مناسب جاده ها: ایجاد شبکه از خیابان ها و راه های مرتبط با بلوک های کوچک، باریک نگه داشتن خیابان ها در مناطق مسکونی، استفاده از مدریت ترافیک و کاهش ترافیک برای کنترل تاثیرات منفی وسایط نقلیه.
- بهبود شرایط سفرهای غیر موتوری: تشویق به پیاده روی و دوچرخه سواری با ارتقای سطح پیاده روها، آرامسازی ترافیک وسایط نقلیه سریع در خیابان ها و تقاطع ها و فراهم آوردن رفاه در خیابان ها (صندلی ها،سایبان ها،نور پیاده روها و…)
- به کاربردن مدیریت تقاضای حمل و نقل-TDM[1]: مدیریت تقاضای حمل و نقل برای کاهش ترافیک وسایل نقلیه مدل های موثری ارائه می دهد. از آن جمله تعیین عوارض برای جاده ها و پارکینگ ها،دگرگونی سیاست های حمایتی وسایل پرظرفیت و برنامه های کاهش سفر می باشد.
- بهبود طراحی خیابان برای ایجاد شبکه به هم پیوسته خیابان ها: کاهش ترافیک برای حصول اطمینان از اینکه پیاده روی، دوچرخه سواری و حمل و نقل عمومی راحت و مناسب صورت می پذیرد.
- حفاظت از فضای سبز: حفاظت از فضاهای باز خصوصا مناطقی که ارزش بالای اکولوژیکی دارند.
- مدیریت خدمات عمومی: تشویق به حفاظت از منابع آب و استفاده از سیستم های فاضلاب.
برخی از تصاویر مربوط اجرای اصول رشد هوشمند
ب) راهکارهای منطقه ای رشد هوشمند
- شهر: در منطقه شهری تاکید بر توسعه مجدد و درون بافتی محلات موجود، افزایش اختلاط کاربری ها، بالا بردن سیستم های حمل و نقل متنوع بخصوص پیاده روی و حمل و نقل عمومی است.
- حومه: در مناطق حومه ای، مراکز دارای امکانات دسترسی متنوع با ترافیک متوسط و کاربری های مختلط از طریق توسعه جوامع موجود در حومه یا با توسعه های برنامه ریزی شده بر اساس اصول رشد هوشمند ایجاد می شوند. این روش مشوق حومه های مستقل و خود اتکا و بهبود امکان انتخاب سفر در سطح ناحیه ای است.
- روستا: مناطق روستایی در رشد هوشمند در برگیرنده راهبردهایی است که به توسعه و خدمات عمومی کمک می کند تا روستاها به نقاطی با کاربری های مختلط و قابل دسترس تبدیل شوند (به عنوان مثال دارای مدارس و خانه های با قیمت مناسب، با فوصل کم از یکدیگر و دسترسی مناسب به تسهیلات با کیفیت بالای پیاده روی)
مشاهده ویدئو ارائه در مورد دلایل و نیاز به رشد هوشمند و اصول آن به همراه مثالهای تصویری
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | برنامه ریزی منطقه ای | مدیریت شهری
منبع: بسته آموزشی آزمون تحلیلی تشریحی برنامه ریزی
انتشار مطلب رشد هوشمند شهری با ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
[۱] Transportation Demand Management
دیدگاهتان را بنویسید