تعاریف، مفاهیم شهر و برنامه ریزی شهری
پیدایش نخستین شهرها
بیشتر دانشمندان معتقدند که در حدود ۵ یا ۶ هزار سال قبل، نخستین شهرهای باستانی به وجود آمده اند. این شهرها عمدتاً در مناطقی به وجود آمده اند که دارای آب و هوای مطلوب و خاک حاصلخیز بوده اند که منجر به وفور زندگی حیوانی و گیاهی شده است. با این وجود تنها مازاد کشاورزی به وجود آورنده شهرها نبوده است بلکه تحقق قدرت اجتماعی نیز در شکل گیری شهرها نقش داشته است. مازاد کشاورزی پدید آورنده شهرها نبوده است بلکه شهرها مازاد کشاورزی را به وجود آورده اند. لوئیز مامفرد معتقد است که شکل گیری نخستین شهرها در امتداد رودخانه ها مساله ای تصادفی نبوده است. مدیریت آب یکی از عناصر مهم در توسعه تمرکز قدرت می باشد.
تمدن | نخستین شهرها | محل تشکیل |
تمدن بین النهرین | اور، اوروک، لاگاش، لارسا | در جنوب دره رودخانه دجله – فرات |
تمدن مصر | هلیوپولیس، ممفیس، نکهب | به موازات رودخانه نیل |
تمدن هند | هاراپا، موهنجودارو | دره ایندوس |
تمدن چین | شانگ، چانگ چو | دره هانگ هو |
تمدن یونان | تبس، تروی | – |
قاره امریکا | تیکال، یواکسکیون | – |
تقریباً در تمام شهرهای بزرگ و برجسته قدیمی وجود استحکامات جز لاینفک شهرها بوده است. وجود دیوار دور شهرها به دلیل دفاع در برابر تهاجمات، کنترل ورود و خروج مردم، حفاظت از تاجران و ثروتمندان شهرها و کنترل جمعیت شهری بوده است.
تعاریف، مفاهیم و برخی ویژگی های شهر
فرآیند شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه با افزایش تعداد و اندازه شهرها توام می باشد. در بسیاری از این شهرها رشد بی سابقه جمعیت از ظرفیت واقعی شهرها پیشی گرفته است. در واقع شهرها غرق در مهاجران بسیار زیادی شده اند و فاقد مسکن، مدارس و خدمات بهداشتی کافی برای آن ها می باشند.
نظریهپرداز | تعاریف و ویژگیهای شهر |
فون ریشتفن | اجتماعی از انسان ها که حیات آنان از فعالیت های غیر زراعی به ویژه بازرگانی و صنعت تأمین می شود. |
داگلاس | محیطی است که از سیستم های اقتصادی به وجود آمده و دارای ساختارهای اجتماعی و فرهنگی است. |
مامفرد | محل ثابت، سرپناه پایدار، امکانات دائمی برای جمع شدن، مبادله و ذخیره سازی، و محل تقسیم اجتماعی کار است. |
لفبور | شهر خوب دارای ویژگی های آزادی اراده و خودمختاری، و آفرینش گری و اصالت می باشد. |
رنه شورت | شهر مطلوب به ارمغان آورنده زندگی خلاقیت آمیز و بزرگ منشانه برای عموم مردم می باشد. |
مراحل توسعه شهر
پاتریک گدس شهرها را عموماً به سه طبقه زیر تقسیم بندی کرده است که اغلب ترکیبی عمل می نمایند:
- اولیه: تولید کننده نیازهای بشری، همانند دهکده های کشاورزی می باشند.
- ثانویه: به مثابه مرکز مبادلات برای مثال مانند شهرهای بازاری عمل می کنند.
- ثالث: تسهیلات آموزشی، تفریحی و مسکونی را فراهم می نمایند.
لوئیز مامفرد شش مرحله را برای توسعه شهر بیان کرده است:
- مرحله نوزادشهری: مبتنی بر اقتصاد و کشاورزی
- پلیس: یک اجتماع جمعیتی با جنبه های تخصصی شدن و مکانیزاسیون
- مادرشهر: شهرهای خدماتی مانند پایتخت ایالتی یا ناحیه ای
- کلانشهر: مرحله قبل از زوال شهر
- تباه شهری: رکود تجاری، رکود قدرت نظامی و…
- مرحله مرده شهر: بدترین مرحله شهر. مردم ترجیح می دهند به روستاهای مجاور مهاجرت کنند.
به عقیده گریفت تیلور شهر چهار مرحله به شرح زیر را پشت سر می گذارد:
- طفولیت: شهر هنوز به مناطق مشخص و مجزا تقسیم نشده است.
- جوانی: مغازهها از مساکن مجزا شده و تعداد اندکی کارخانه شکل می گیرد.
- بلوغ: تقسیم شهر به مناطق مجزای مسکونی، تجاری و صنعتی.
- پیری: زوال فیزیکی اکثر قسمت ها شهر.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری
منبع: کتاب مباحث تخصصی برنامه ریزی شهری برنامه ریزی منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ” تعاریف، مفاهیم شهر و برنامه ریزی شهری ” ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید