برنامه ریزی و برنامه ریزی شهری قسمت سوم
طبقه بندی برنامه ها
- از حیث حوزه اجرائی: منطقه ای ، محلی ، ملی و بین المللی
- از حیث حوزه سیاسی: شرقی (قدرت گرا) و غربی (ارشادی)
- از حیث حوزه هدف: تولیدی ، دفاعی ، اشتغال و …
- از حیث حوزه وسایل و ابزار: اجباری و ارشادی
- برنامه ریزی بخشی : فرایند تنظیم روند تغییرات حال و آینده یک بخش معین اقتصادی و اجتماعی در حیطه کار برنامه ریزی بخشی است. (مانند تقسیم اجتماعی کار در میان وزارتخانه های یک کشور)
- برنامه اجرائی متشکل از چند طرح است که در چارچوب برنامه میان مدت تنظیم می گردد.
به طور کلی ، هدف نهایی برنامه ریزی در سطح ملی ، استفاده کارامد از منابع کمیاب ، در روند و دسترسی به رشد اقتصادی مطلوب و تأمین رفاه اجتماعی ، به طور اصولی و علمی است.
- برنامه ریزی ملی ، جنبه های صد در صد بخشی و اقتصادی دارد. (ماهیت اجتماعی – اقتصادی)
- برنامه توسعه ملی: سندی است حاوی مجموعه ای از اهداف و بیان استراتژی ها ، سیاست ها ، دستورالعمل ها و سازمان دهی لازم برای نیل به اهداف تعیین شده که مدیریت اقتصادی – اجتماعی کشور برای توسعه اقتصادی – اجتماعی تدوین می کند.
- برنامه اقتصادی : سند نوشته شده ای است ، حاوی جهت گیری ها و چارچوب های چگونگی تخصیص منابع و تصمیم گیری بین فعالیت های مختلف ، جهت نیل به نرخ رشد اقتصادی تعیین شده طی دوره ای مشخص.
- برنامه ریزی اجتماعی : عبارت است از فرایند هدایت و جهت گیری و ایجاد هماهنگی در برنامه هایی که جنبه رشد و تعالی انسانی دارد و یا موجبات بهزیستی انسان را فراهم آورد. این برنامه ها عمدتاً در حوزه های فرهنگی ، آموزشی ، بهداشتی ، مسکن ، تفریحات و … است.
- برنامه ریزی اقتصادی : تلاش آگاهانه یک سازمان مرکزی برای تحت تأثیر قراردادن ، جهت دادن یا در مواردی حتی کنترل تغییراتی که در متغیرهای اصلی اقتصادی (نظیر محصول ناخالص داخلی ، مصرف ، سرمایه گذاری ، پس انداز و …) یک کشور یا یک منطقه معین در طول زمان و بر طبق مجموعه هدف های از پیش تعیین شده صورت می گیرد. اساس برنامه ریزی اقتصادی در سه مفهوم تأثیر ، جهت و کنترل خلاصه می شود.
- برنامه ریزی تعدیلی (انتظام دهنده): به منظور ایجاد هماهنگی و از بین بردن تضادهای موجود در یک نظام مورد استفاده قرار می گیرد. این برنامه ریزی بر اساس سیاست های مکمل ، سعی در افزایش کارایی نظام در طول زمان دارد. تحویل مواد اولیه ، تأمین نیروی انسانی و توزیع کالای نهایی ، جزء برنامه ریزی تعدیلی است. در قالب اقتصاد ملی ، تنظیم برنامه های ماهانه در استفاده از منابع مالی و سیاست های پولی جزء برنامه های تعدیلی است.
- برنامه ریزی بدعتی (توسعه) : بیشتر به توسعه و تحول کامل یک نظام پرداخته و با معرفی اهداف جدید ، سعی در ایجاد تغییر در مقیاس وسیع دارد. در واقع مرز میان برنامه ریزی بدعتی و تعدیلی کاملاً مشخص و جدا نیست.
- برنامه ریزی اخباری: خطوط کلی را مشخص می کند و ماهیت تشویقی دارد.
- برنامه ریزی اختصاصی (تنظیمی) : به هماهنگی و تعیین تضادها و تضمین کارایی عمل سیستم موجود در طول زمان و در تطابق با خط مشی های در حال تغییر میپردازد و در محدوده یک موسسه تولیدی کوچک قرار می گیرد. در محدوده اقتصاد ملی این برنامه ریزی ، شامل تنظیم ماه به ماه اقتصاد ، با استفاده از سیاست مالی و پولی است.
- برنامه ریزی ارشادی: نوعی از برنامه ریزی است که خطوط هدایتی عمومی و توصیه ای را در بر می گیرد.
انواع برنامه ریزی توسعه بر حسب موضوع
- برنامه ریزی بخشی (اقتصادی – اجتماعی) : تلاش در جهت رسیدن به اهداف توسعه ، رشد ، رفاه و عدالت اجتماعی در سطح یک کشور
- برنامه ریزی فضایی: ساماندهی و مکان یابی و شیوه توزیع عناصر کالبدی ، فعالیت ها و عملکرد های انسانی در پهنه سرزمین است.
- برنامه ریزی کالبدی (فیزیکی): ساماندهی و شکل دادن به عناصر کالبدی محیط زیست انسان است.
- برنامه ریزی فضایی: نحوه توزیع و سازمان یابی عناصر در پهنه سرزمین و یا روندی برای بهره ور سازی و آرایش منطقی ، فقط تعادل و هماهنگی بین جمعیت و تأسیسات اجتماعی و اقتصادی ایجاد شده در فضای ملی و منطقه ای و جلوگیری از بروز عدم تعادل و بازتاب های تخریبی و منفی آن در فضای سرزمین و یا تخصیص بهینه فضا به فعالیت های مختلف ، بر اساس قابلیت های مناطق در دوره زمانی معین.
- برنامه ریزی فیزیکی: شامل نظام منطقه بندی و کاربری زمین ، خانه سازی ، تأمین حمل و نقل و تسهیلات عمومی و عملکردهای مربوطه است.
هرم برنامه ریزی فضایی
- برنامه ریزی منطقهای ۲- برنامه ریزی شهری ۳- طراحی شهری ۴- معماری ۵- طراحی صنعتی
- تفاوت بین برنامه ریزی فضایی و فیزیکی ، توجه به مسئله جمعیت و اشتغال در برنامه ریزی فضایی است.
- تفاوت بین برنامه ریزی فضایی و بخشی ، پرداختن به مسئله مکان و حرکات جمعیتی در برنامه ریزی فضایی است.
- در برخی منابع تعابیر یکسانی در مورد برنامه ریزی های فضایی و کالبدی صورت گرفته است.
- برنامه ریزی فضایی چند بعدی و چند هدفی است.
- یافتن وابستگی های میان عملکرد ها ، هماهنگی اهداف آن ها با یکدیگر و ساماندهی یکپارچه آنها محتوای برنامه ریزی فضایی است.
- به برنامه ریزی فضایی با اغماض آمایش سرزمین نیز می گویند و منظور از فضا کالبد هویت یافته است.
- آمایش سرزمین: نحوه توزیع و سازمان یابی انسان ها و فعالیت ها در پهنه فضای ملی (سرزمین).
آمایش سرزمین ، بعد فضایی برنامه ریزی ملی است.
سلسله مراتب برنامه های توسعه
- برنامه ریزی ملی (دارای ماهیت بخشی (اجتماعی- اقتصادی) )– در سطح یک کشور
- آمایش سرزمین (دارای ماهیت بخشی – فضایی) – در سطح یک کشور
- برنامه ریزی منطقه ای (دارای ماهیت فضایی است) – در سطح یک استان
- برنامه ریزی ناحیهای (دارای ماهیت فضایی – کالبدی است) – در سطح یک یا چند شهرستان
- برنامه ریزی شهری (دارای ماهیت کالبدی است) – در سطح یک شهر
- برنامه ریزی روستایی (دارای ماهیت کالبدی است) – در سطح یک روستا
برنامه ریزی منطقه ای و آمایش سرزمین در حیطه برنامه ریزی فضایی قرار می گیرند.
برنامه ریزی شهری در حیطه برنامه ریزی کالبدی قرار می گیرد. (از حیث موضوع)
برنامه ریزی شهری از حیث سطوح مکانی زیر مجموعه ای از برنامه ریزی محلی محسوب می شود.
پایین ترین سطح از سلسله مراتب فضایی در مقوله برنامه ریزی ، روستا می باشد. (برنامه ریزی روستایی)
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | طرح توسعه شهری
منبع: جزوه مباحث عمومی شهرسازی ایران کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب برنامه ریزی و برنامه ریزی شهری – قسمت سوم با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید