شهرک اکباتان چرا و چگونه ایجاد شد؟
شهرک اکباتان Ekbatan Town یکی از بزرگ ترین شهرک های ایران است که در غرب تهران و ناحیه شش منطقه ۵ شهرداری تهران قرار گرفته است. این شهرک با وسعت حدود ۲۰۰ هکتار، ۱۵،۶۷۵ واحد آپارتمانی را در قلب خود جا داده و هنوز و پس از گذشت ۴۵ سال از ساخته شدن آن، رکورد بزرگترین شهرک مسکونی ایران را حفظ کرده است.
شهرک اکباتان از سمت شرق به کوی بیمه و شهرک آپادانا، از شمال به اتوبان تهران کرج، از غرب به نمایشگاه صنایع هواپیمایی و از جنوب به بزرگراه شهید لشگری محدود و عمر مفید آن حدود ۳۰۰ سال برآورد شده است.
سازنده شهرک مسکونی اکباتان، یک معمار ایرانی دانش آموخته دانشکده هنرهای زیبا به نام رحمان گلزار شبستری است که سال گذشته در مراسم ۱۳۳ سالگی اتاق بازرگانی تهران از او بهعنوان «بنیانگذار ساختمان سازی نوین در ایران و سازنده شهرک اکباتان» تقدیر شد.
داستان ساخت شهرک اکباتان تهران از زبان سید حسین مرعشی.
ایجاد شهرک اکباتان: بر اساس سرشماری سال ۱۳۵۵، تهران با حدود ۵ /۴ میلیون نفر جمعیت از بین ۳۷۳ شهر موجود در کشور بیش از ۲۴ درصد جمعیت شهری را در خود جای داده بود که این رقم معادل ۵ /۱۳ درصد جمعیت کل کشور بود.
از طرفی جمعیت پنج شهر بزرگ کشور یعنی تهران، تبریز، اصفهان، مشهد و شیراز، معادل کل روستاها و روستاییان بود که هیچ سهمی از درآمدهای نفتی به رغم چهار برابر شدن قیمت آن در سال ۱۳۵۲ نداشتند. ضرورت داشت در مصرف اعتبارات عمرانی و صنعتی به نوعی عمل شود که نابرابری موجود را اگر از بین نمی برد، حداقل بیشتر نکند. اما ارقام خلاف آن را نشان می دهد.
در فاصله سال های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ تشکیل سرمایه ناخالص داخلی کاملاً به درآمد نفت وابسته بود به عبارت دیگر تاسیسات شهری مانند آب، برق و ساختمان کاملاً وابسته به یارانه دولت و درآمدهای نفتی بود. بنابراین چهره تهران در این دوره کاملاً عوض شد. میزان سرمایه گذاری مستقیم دولت در طرح های صنعتی که معادل ۱ /۵۳ درصد در برنامه سوم (۱۳۴۱ تا ۱۳۴۵) بود در برنامه چهارم (۱۳۴۶ تا ۱۳۵۱) به ۸ /۳۸ درصد و در برنامه پنجم (۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷) به ۶۰ درصد رسید. از این سرمایه گذاری های هنگفت دولتی، تهران بیشترین استفاده را برده بود.
در سال ۱۳۵۵ تهران ۴۰ درصد صنایع بزرگ با ۶۵ درصد کل سرمایه گذاری و ۷۰ درصد ارزش تولیدات صنعتی را جذب کرد. در همین سال سهم تهران از کل کارکنان دولت که به یک میلیون و ۲۸۸ هزار نفر رسیده بود به ۳۹ درصد افزایش یافت. با وجود هشدار تهیه کنندگان طرح جامع تهران در مورد لزوم تجدید نظر در نحوه سرمایه گذاری دولت در طرح های صنعتی و عمران شهری در تهران که بیش از سه برابر سهمش از کل جمعیت شهری و پنج برابر سهمش از کل جمعیت کشور بود، دولت همچنان به سرمایه گذاری های مستقیم و بخش خصوصی از طریق حمایت ها و وام های سیستم بانکی در بخش های عمران شهری، صنعت ساختمان های تجاری آپارتمان های لوکس، مراکز درمانی، آموزشی، پارک، مراکز ورزشی و تفریحی ادامه می داد. در نتیجه تهران به چنان قطب اقتصادی تبدیل شده بود که به رغم نگرانی های برنامه ریزان به رشد خود ادامه می داد.
شهرک اکباتان چگونه اکباتان شد؟
شرکت نوسازی و عمران تهران در سال ۱۳۵۴ با هدف تولید انبـوه مسکن و احداث پروژه منحصر به فرد ۱۵۵۰۰ واحدی شهرک اکباتان در غرب تهران تاسیس شد. بزرگ ترین پروژه این شرکت، مجتمع مسکونی اکباتان در غرب میدان آزادی است.
طراحی شهرک اکباتان با توجه به گستردگی آن به صورت جامع و کامل، توسط مشاوران و طراحان خارجی بر اساس فناوری روز اروپا و آمریکا انجام شد. روشن است که معیارهای اجتماعی پیش بینی شده در طرح نیز معیارهای زندگی غربی باشد.
بنابراین هم از نظر ساختمانی و هم از نظر محوطه و خدمات شهری، کلیه خدمات مورد نیاز بر اساس معیارهای غربی مورد توجه قرار گرفته است. در طراحی شهرک اکباتان ، کل خدمات شهری مورد نیاز مانند سیستم جمع آوری فاضلاب و آب باران، تصفیه خانه فاضلاب، مجموعه های آموزشی، اداری، تجاری، بهداشتی، ورزشی، فرهنگی، سیستم ارتباطی مناسب و در موارد لزوم غیر هم سطح و فضای سبز پیشبینی و اجرا شده، به طوری که زندگی در آپارتمان و کل مجموعه با آرامش همراه باشد.
طرح شهرک اکباتان از نظر تامین مسکن، با توجه به گستردگی طرح و سعی در ایجاد تسهیلات اقتصادی و وام، و نیز نحوه واگذاری آپارتمان ها، اثر مثبتی در تامین مسکن قبل و بعد از انقلاب داشته است.
حال اگر شهرک اکباتان را از سه بعد کالبدی، اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی قرار دهیم متوجه می شویم که به لحاظ کالبدی، فناوری به کار گرفته شده در آن پیش از انقلاب اسلامی که در دو دهه بعد از انقلاب نیز ادامه یافت، آخرین فناوری وارد شده از غرب بود. طراحی، مدیریت ساخت، عوامل و عناصر مورد نیاز این طرح بزرگ در حد جزییات دقیق موجب شد که با وجود خروج مدیران شرکت از کشور در سال اول انقلاب اسلامی، سیستم کالبدی و مدیریت شرکت تا دو دهه پابرجا باشد.
به لحاظ اقتصادی نیز استفاده از فناوری های روز در این طرح ۱۵ هزار واحدی، و صرفه جویی پیش بینی شده در همه ابعاد کالبدی و مدیریتی، موجب شد طرح شهرک اکباتان در مقایسه با طرح های مشابه اما در مقیاسی کوچک تر، اقتصادی تر و ارزان تر باشد. در حالی که انتظار می رود طرح های مشابه که در ابعادی کوچک تر اجرا شده اند به طور طبیعی هزینه های بالاسری و مدیریتی کمتری داشته باشند و در نتیجه ارزان تر باشند.
زندگی و سکونت در شهرک اکباتان
سکونت در شهرک اکباتان از سال ۱۳۵۶ با اقامت کارمندان دولت آغاز شد. اکثریت این قشر در آن زمان، به لحاظ تحصیلات از میانگین جامعه بالاتر بودهاند و همچنین نماینده الگوهای رفتاری و شیوه زندگی ای بودند که در آن زمان، به نسبت هنجارها و الگوهای مرسوم در جامعه، «مدرن» تلقی می شدند. ویژگی های این اقشار، تاثیر بسزایی در هویت شهرک اکباتان و تصویر آن در اذهان سایر شهرنشینان تهرانی داشته است.
وجود فضاهای سبز و باز مناسب و همچنین شهرت آپارتمان های شهرک اکباتان به دوام و استحکام، دسترسی نزدیک به خدمات وابسته به سکونت، و منزلت اجتماعی آن، در مجموع، امتیازاتی را برای آن ایجاد کرده بود که در مقابل هزینه تامین مسکن در آن، با توجه به قرارگرفتن در حاشیه شهر با صرفه بود و باعث جذب جمعیت جدید به اکباتان می شد. اما این جاذبه در میان تمامی کسانی که توانایی سکونت در شهرک اکباتان را داشتند، شکل نگرفت.
تحولات صورت گرفته از زمان شکل گیری شهرک اکباتان تاکنون به نحوی بوده که به زعم افزایش جمعیت، شهرک اکباتان از همگنی اجتماعی نسبی برخوردار بوده و این همگنی اجتماعی بر هویت محله ای آن تاثیر قابل توجهی گذاشته است. شکل گرفتن هویت اکباتان بر اساس اقشار اولیه ساکن، باعث شد تا گروه های جدیدی که به آن وارد شدند اغلب به لحاظ ویژگی های فرهنگی و الگوهای رفتاری مشابه ساکنان اولیه باشند و گرایش به این شباهت در آنها وجود داشته باشد.
البته این واقعیت را نمی توان منکر شد که شاید در دوره کوتاهی از شکل گیری شهرک اکباتان که می توان آن را دهه اول تا نیمه دهه دوم دانست، به دلیل عدم انسجام اجتماعی جامعه ای که تازه در حال شکل گیری بود پاره ای ناهنجاری ها در شهرک امکان بروز داشت.
موقعیت قرارگیری شهرک اکباتان نیز نقش عمده ای در فرآیند هویت یابی آن تاکنون ایفا کرده و این ویژگی همچنان بر هویت شهرک اکباتان تاثیر عمده دارد. اکباتان به عنوان یک شهرک مسکونی طراحی شده با فرم مشخص و محل زندگی اقشار متوسط، در زمان شکل گیری خارج از بافت متراکم شهر در بخش غربی تهران ساخته شد و به سبب این موقعیت حاشیه ای، در جریان توسعه شهری، بافتی کاملاً متمایز، هم به لحاظ فیزیکی و هم به لحاظ اجتماعی، پیرامون آن شکل گرفته است.
جمعیت ساکن در محدوده پیرامونی شهرک اکباتان را اقشار کم درآمد تشکیل می دهند که به لحاظ الگوهای رفتاری، سرمایه فرهنگی و شیوه زندگی با اقشار ساکن در اکباتان بسیار متفاوت اند. این تمایز اجتماعی میان بیرون و درون بر انسجام درونی شهرک اکباتان افزوده است.
دور بودن شهرک اکباتان از مرکز شهر و تمایز شدید بیرون و درون آن، باعث افزایش ارتباط ساکنان اکباتان با فضاهای شهرک، غنی شدن هر چه بیشتر این فضاها با فعالیت های مختلف، استفاده قابل توجه از فضاهای عمومی و به تبع آن گسترش روابط اجتماعی میان ساکنان شهرک در گروه های مختلف سنی و جنسی است.
اختصاصی بودن محدوده شهرک اکباتان برای ساکنان آن نیز در کنار موارد ذکر شده مقوم شکل گیری هویت شهرک اکباتان بوده است. اختصاصی بودن این محدوده سبب شده ساکنان شهرک اکباتان، در مقایسه با اهالی دیگر محله های شهر، آسان تر به بروز گرایش های رفتاری شان در فضاهای عمومی محل سکونت خود بپردازند و به همین دلیل بیشتر به آن احساس تعلق کنند. از سوی دیگر، رسیدگی به امور این محدوده ضرورت شکل گیری نظام مدیریتی محله در شهرک اکباتان را ایجاب کرده است و این خود منجر به تقویت انسجام اجتماعی آن شده است.
نوع اقشار ساکن در شهرک اکباتان ، همگنی اجتماعی در درون و ناهمگنی با بیرون، دور بودن شهرک اکباتان از مرکز شهر و اختصاصی بودن محدوده شهرک برای ساکنان باعث شده است که شهرک اکباتان با ۴۰ سال قدمت سکونت هویت محله ای قوی داشته باشد.
«اکباتانی بودن» در شهرک اکباتان کاملاً معنادار است و در خود شبکه ای از معانی را به همراه دارد که بیانگر هویت ساکنان است. این شبکه معانی در قالب عباراتی همچون «اروپای ما» -که اصطلاحی مرسوم در میان ساکنان است و نظام ارزشی و الگوهای رفتاری آنها را بیان می کند- به خوبی نمایانده می شود.
جلوه این هویت در نوع و میزان سرمایه اجتماعی شکل گرفته در شهرک اکباتان نیز نمایان است. جامعه ساکن در شهرک اکباتان، واجد سطح بالایی از سرمایه اجتماعی است که در قالب روابط همسایگی، آشنایی ها و دوستی ها در مقیاس شهرک، و همچنین نهادهای اجتماعی متنوع شهری شکل گرفته است. معاصر بودن الگوی روابط همسایگی و تنوع موضوعی نهادهای اجتماعی بر فراگیری این سرمایه میان گروه های مختلف اعم از جوانان و نوجوان، کودکان و کهنسالان و همچنین زنان و مردان، و انتقال آن به نسل های جدید ساکن تاثیر بسزایی داشته است.
به دلیل این شرایط، شهرک اکباتان از تداوم سکونت برخوردار است و در میان نسل دوم این شهرک نیز تمایل به ادامه سکونت در شهرک اکباتان وجود دارد.
منبع : تیترشهر
کنکور says
اقا خیلی وبسایتتون عالیه
کیمیا فکر بزرگ says
با تشکر از شما