برنامه عمرانی پنجم (۱۳۵۶-۱۳۵۱ هـ.ش)
در سال ۱۳۵۱ قیمت نفت به بیش از ۴ برابر افزایش یافت. این افزایش باعث شد تا امکانات مالی بیشتری برای برنامه عمرانی پنجم تأمین شود. این مسئله باعث تجدید نظر در بودجه برنامه مذکور شد. این برنامه نیز همچون برنامه عمرانی چهارم تأکید بر صنعتی شدن کشور داشت و در آن بودجه های کلانی جهت ایجاد شبکه های زیربنائی اقتصاد صنعتی کشور در نظر گرفته شد.
با افزایش درآمدهای نفتی تقاضا افزایش یافت و واردات کالاها وسعت گسترده ای یافت و بسیاری از کالاها به علت نبود زیرساخت های اسکله ای و انبار بر روی کشتی ها ماه ها به انتظار می ماندند و با وجود چنین مشکلاتی سیاست دولت بر ایجاد زیر ساخت های اسکله ای و مبادی ورودی کالای کشور قرار گرفت.
این دوره مصادف با تلاطم های سیاسی و نارضایتی عمومی مردم از حکومت پهلوی دوم بود و دولت جهت کاهش فشارهای سیاسی تصمیم به تزریق درآمدهای نفتی به جامعه کرد و درآمدهای کارکنان دولت به یکباره افزایش جهشی یافت. نبود زیرساخت های مناسب باعث شد امکان استفاده از این درآمد بدست آمده در توسعه ملی فراهم نشده و درآمدهای حاصله اغلب صرف واردات کالاهای غیر ضروری، ارائه وام به دول دیگر و سرمایه گذاری در بخش مسکن گردید و باعث بورس بازی زمین شد.
از آنجا که کالاهای وارداتی عمدتاً در شهر مصرف می شد باعث شکل گیری فاصله طبقاتی بیشتر بین شهر و روستا شد و عملاً زمینه مهاجرت های مجدد را فراهم کرد. کاهش تولیدات بخش کشاورزی و افزایش درآمدهای حاصل از اشتغال در بخش ساختمان سازی شهرها سرعت مهاجرت ها را افزایش داد.
مهمترین اهداف برنامه عمرانی پنجم عبارت بودند از:
- ارتقاء کیفیت زندگی اقشار مختلف (در جهت کاهش فشارهای سیاسی و نارضایتی عمومی)؛
- رشد متوازن اقتصادی؛
- عدالت اجتماعی؛
- توزیع عادلانه درآمد؛
- بهبود شرایط محیط زیست؛
- تولید کالاهای صنعتی.
- این اهداف نیز عمدتاً بصورت ناقص انجام و در حد نوشتار باقی ماندند.
بررسی روند برنامه ریزی منطقه ای ، از برنامه اول تا پایان برنامه عمرانی چهارم با آنکه برنامه ریزی منطقه ای در کشور از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۵۱ به تدریج از سیاست یک بعدی تمرکز سرمایه گذاری در مناطق عقب افتاده به سیاست های چند بعدی (تمرکز زدائی، منطقه ای کردن بخش ها، سرمایه گذاری در مناطق عقب افتاده، ایجاد نهادهای برنامه ریزی در مناطق مطالعه جامع منطقه ای، مشارکت مقامات محلی) تحول یافته بود ولی هنوز تا این تاریخ نشانه روشنی از مطرح شدن برنامه ریزی کالبدی به عنوان زیر مجموعه ای از برنامه ریزی فضایی به چشم نمی خورد.
در برنامه عمرانی پنجم ، برنامه ریزی منطقه ای مورد توجه قرار گرفت. در این راستا مهم ترین اهداف برنامه ریزی شامل توسعه اقتصادی متعادل استانها، توزیع عادلانه خدمات، مشارکت مردمی در برنامه های عمرانی در مناطق بود. در این دوره برنامه های ۵ ساله هر استان مورد توجه قرار گرفت و دفاتر برنامه و بودجه در مراکز استان ها در راستای برنامه ریزی غیر متمرکز و منطقه ای ایجاد شدند. در همین راستا مقدمات طرح آمایش سرزمین در سال ۱۳۵۴ فراهم گردید و این طرح توسعه مهندسین مشاور ستیران تهیه و در سال ۱۳۵۶ تهیه آن به اتمام رسید. این طرح مهم ترین طرح منطقه در کشور تا آن زمان محسوب می شد. شایان ذکر است سومین سرشماری کشور در سال ۱۳۵۵ انجام گرفت که جمعیت کشور ۳۴ میلیون نفر برآورد شد.
مهمترین محورهای برنامه عمرانی پنجم عبارتند از :
- الگوی توسعه مبتنی بر صنعت
- تقویت سازمان های محلی که بوسیله منتخبان مردم اداره می شوند مانند انجمن های استان و شهرستان و ده
- در این برنامه استانداران مسئول اجرای برنامه و روسای دفاتر برنامه و بودجه مسئول برنامه ریزی استان هستند.
- اشاره جدی به مسئله زمین و ساختمان در برنامه (رتبه دوم از نظر بودجه)
- تاسیس سازمان نظارت بر گسترش تهران بدلیل کنترل رشد بی سابقه تهران و مهار بورس بازی بر روی زمین
- تاسیس دفاتر برنامه و بودجه در استانها در راستای برقراری نظام برنامه ریزی غیر متمرکز و منطقه ای
- مطرح شدن مقدمات طرح آمایش سرزمین وسط مشاور ستیران
- مطرح شدن برنامه ریزی کالبدی به عنوان زیر مجموعه برنامه ریزی منطقه ای
- کمبود نیروی انسانی متخصص و ماهر در اجرای برنامه (عمده ترین ضعف دولت)
- تهیه برنامه های ۵ ساله توسعه استانی
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری
منبع: جزوه مباحث عمومی شهرسازی ایران کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب برنامه عمرانی پنجم (۱۳۵۶-۱۳۵۱ هـ.ش) با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید