کوین لینچ Kevin Lynch
کوین لینچ و سیمای شهر – تئوری شکل شهر
کوین لینچ استاد برنامه ریزی شهری در دانشگاه M.I.T بوده و در زمینه های متفاوت آموزش دیده است.
او معماری را از فرانک لوید رایت آموخت و سپس آموختن را در زمینه های روان شناسی و مردم شناسی ادامه داد. او تأکید زیادی بر نظریه ادراک شهری دارد. کوین لینچ با آگاهانه محدود کردن خود در زمینه بصری، اصول ادراک علمی شهر را مورد پژوهش قرار می دهد و عوامل پایدار آن را که می باید در هرگونه پیشنهاد سازمان دهی لحاظ شود بیرون می کشد.
مهم ترین آثار کوین لینچ عبارتند از سیمای شهر (۱۹۶۰) و تئوری شکل شهر (۱۹۸۱)
سیمای شهر کوین لینچ
از مهم ترین مفاهیمی که کوین لینچ مطرح کرده است، مفهوم سیمای شهر (تصور شهر) است که تجلی آن کتابی تحت همین عنوان است. مفاهیم این کتاب را می توان اینگونه جمع بندی نمود:
- از نظر کوین لینچ سیمای شهر آن است که به دیده آید، به ذهن سپرده شود و سبب شادی خاطر گردد. عوامل متحرک هر شهر، خاصه مردم و فعالیت های آنان، همان قدر ایجاد تصویر هر شهر در ذهن مؤثرند که عوامل ثابت شهر
- خوانایی (وضوح بصری) یعنی به آسانی بتوان اجزای شهری را شناخت و بتوان آنها را در ذهن در قالبی به هم پیوسته به یکدیگر ارتباط داد. بحث او این است که اکنون می توان با تغییر عوامل جسمی شهر و آموختن مشاهده صحیح آن، تصوری تازه از سیمای شهر به وجود آورد.
- تصویر هر محیط شهری را می توان به سه بخش تقسیم کرد:
علائم مشخصه: شیئی را از اشیاء دیگر متمایز می کند. صفاتی است که خاص فوریتی است و به آن فردیت و وحدانیت می بخشد.
بافت : تصویری که از هر شی در ذهن داریم باید رابطه فضایی و شکلی آن را با ناظر و با اشیاء دیگر معلوم دارد.
معنی: شی باید برای ناظر واجد پاره ای معانی احساسی که متضمن استفاده ای خاص است، باشد.
- نمایانی: (آشکاری خوانایی وضوح) کیفیتی است در شی که تصویری روشن در ذهن ناظر به وجود می آورد. منظور آن، شکل، رنگ و نظمی است که ایجاد تصویری روشن و مشخص با بافتی مستحکم و مزایای بسیار را از محیط زندگی آدمی آسان و میسر می داند.
سیمای شهر و عوامل سازنده آن
هر شهر دارای چندین تصویر کلی است که هر فردی بخواهد در محیط خود با موفقیت کار و زندگی کند، وجود چنین تصاویر کلی لازم است. سیمای شهر را ، بر مبنای عوامل جسمی شهر، می توان بر اساس ۵ عامل استوار دانست این عوامل به ترتیب اهمیت در تصویر و سیمای شهر عبارتند از :
- راه : مهم ترین عنصر سیمای یک شهر راه است. راه عاملی است که با استفاده از آن، حرکت بالفعل یا بالقوه میسر می گردد. راه شامل خیابان، پیاده رو، تراموا، راهآهن و… است. در امتداد «راه ها» ست که عوامل محیط های گوناگون قرار می گیرند و با یکدیگر بستگی و ارتباط می یابند.
- لبه: مانند راه عامل خطی است (اما نه همیشه) که به دیده ناظر با راه متفاوت است. لبه عبارت است از مرز بین دو قسمت – شکافی در امتداد طول و بین دو قسمت پیوسته شهر – بریدگی که خطوط راه آهن در شهر به وجود می آورند. تا حدی می توان در لبه ها نفوذ کرد.
- محله: قسمت نسبتاً بزرگی از شهر است که واجد خصوصیات یک دسته و مشابه باشد و ناظر عملاً بتواند به آن وارد شود. مناظر یک محله را می توان همیشه از درون آن شناخت و گاه نیز ممکن است وقتی ناظر از کنار آن می گذرد یا به جانب آن می رود، از بیرون به شناسایی آید.
- گره: نقاطی حساس در شهر هستند که ناظر می تواند در آنها وارد شود و کانون هایی هستند که مبدأ و مقصد حرکت او را به وجود می آورند. گره ممکن است هم در محل تقاطع خیابان ها و جاده ها تشکیل شوند و هم در جائی که تمرکز فعالیت ها و پاره ای خصوصیات صورت پذیرفته است.
- نشانه: عواملی هستند در تشخیص قسمت های مختلف شهر با این تفاوت که ناظر به درون آنها راه نمی یابد. اشیائی هستند که ظاهری مشخص دارند مانند ساختمان ها، علائم، فروشگاه ها و یا حتی کوه. از خصوصیات مشخصه «نشانه» منحصر به فرد بودن آن است. تفاوت نماد و نشانه در این است که نماد یک مفهوم عینی است، ولی نشانه لزوماً عینی نیست و می تواند ذهنی باشد. نماد می تواند نشانه باشد ولی عکس آن صدق نمی کند زیرا بسیاری از نشانه ها، ذهنی اند.
تئوری شکل شهر کوین لینچ
شهر را می توان به مثابه اکوسیستمی در نظر گرفت، زیرا مجموعه ای از موجودات زنده در یک سکونتگاه است که در آن هر موجود زنده در نوعی رابطه با خود در همین طور با موجودات دیگر و با بسترهای غیر ارگانیک قرار گرفته است. شهر خوب، شهری است که در آن تداوم این اکولوژی و پیچیده ضمن تحقق پیش رونده، حاصل گردد، یعنی پیشرفت مستمر افراد، گروه های کوچک و فرهنگ آنها.
با این فرض و با هدف تدوین تعداد محورهای عملکردی برای شکل فضایی شهرها موارد زیر پیشنهاد شده است، محورهای اصلی به شرح زیرند
- سرزندگی: یعنی اینکه تا چه حد و اندازه شکل شهر حامی عملکردهای حیاتی ، نیازهای بیولوژیکی و توانایی های انسانی بود و از همه مهم تر چگونه بقای همه موجودات را ممکن می سازد. که خود شامل:
الف) بقا : کفایت مقدار لازم آب و هوا، غذا، انرژی و خدمات مربوط به مواد زائد.
ب) ایمنی : عدم وجود سموم زیست محیطی، بیماری یا خطرات
ج) سازگاری : میزان هماهنگی بین محیط زیست و نیازهای انسانی در مورد حرارت داخلی، حرکات موزون بدن، درک جسمی و عملکرد بدن.
د) در مورد سایر موجودات زنده تا چه حد محیط سلامتی و تنوع ژنتیکی موجوداتی را که نظر اقتصادی برای انسان مفیدند، تأمین می کند.
ه) ثبات کنونی و آینده جامعه بیولوژیکی
- معنی: یعنی اینکه شهر تا چه اندازه می تواند به وضوح درک شده، از نظر ذهنی قابل شناسایی باشد و ساکنین آن، آن را در زمان و مکان به تجسم در آوردند و تا چه اندازه ساختار ذهنی با ارزش ها و مفاهیم جامعه در ارتباط است. معنی به شکل فضایی و کیفیت وابسته است، ولی در عین حال به فرهنگ، منش، موقعیت، تجربه و مقصد کنونی مشاهده گر بستگی دارد.
- تناسب: تناسب یک سکونتگاه به این نکته استناد می کند که تا چه اندازه الگوی فضایی و زمانی شهر با رفتار ساکنین آن منطبق است.
- دسترسی : نظریه پردازان، حمل و نقل و ارتباطات را جزء امتیازات اصلی مناطق شهری دانسته و اغلب تئوری های مربوط به پیدایش و عملکرد شهر نیز آن را مسلم دانسته است. (حمل و نقل و ارتباطات) سه زیر محور دسترسی عبارتند از:
الف) تنوع چیزهایی است که دسترسی به آنها برقرار می شود.
ب) عدالت دسترسی برای گروه های مختلف جمعیت و کنترل شبکه دسترسی
۳) نظارت اجتماعی
- نظارت و اختیار: انسان موجودی است دارای قلمرو، به این مفهوم که از فضا برای ارتباط شخصی و احقاق حق بر قلمرو و جهت حفظ منابع استفاده می کنند. نظارت های فضایی آثار و نتایج و روانشناسی قوی دارند. مانند احساس هیجان، رضایت، غرور یا تسلیم، ابزار و روش های کالبدی بی شماری جهت تخصیص و تأمین نظرات وجود دارد:
الف) برقراری مرز و حریم: از طریق حصار، نرده، تابلو و نشانه.
ب) بالا بردن قابلیت رؤیت فضا برای گروه ناظر بطوریکه نظارت و مراقبت را تسهیل می سازد. کوین لینچ معتقد بود ، سکونتگاه خوب، سکونتگاهی است که در آن نظارت بر مکان، مطمئن ، مسئول و سازگار باشد چه برای استفاده کننده آن (قبلی فعلی و آینده) و چه برای ساختار مسائل مکان.
- کارایی و عدالت: کارایی، معیار متعادل کننده است. به این مفهوم که میزان حصول یک عملکرد را به از دست دادن دیگری مربوط می سازد. یک شهر کارا شهری است که سطح بالایی از دسترسی را بدون از دست دادن هیچ گونه اختیار محلی تأمین نماید یا شهری است که تصور ذهنی خوانا و روشن داشته باشد و درعینحال با تغییرات آتی کاملاً منطبق باشد. در حالی که، عدالت روشی است که از طریق آن هر نوع سود و زیان بین افراد توزیع می شود.
بنابراین شهر خوب از نظر کوین لینچ چیست؟
- سرزنده باشد (پایدار ، ایمن و هماهنگ)
- معنی دار باشد (قابلتشخیص ، سامان یافته ، سازگار ، شفاف ، خوانا ، قابل درک و با اهمیت)
- متناسب باشد (انطباق نزدیک شکل و رفتاری که با ثبات ، قابل دست کاری و برگشت باشد)
- قابل دسترس باشد (متنوع ، عادلانه ، قابل اداره کردن در سطح محل باشد)
- و به خوبی نظارت شده باشد (سازگار ، مطمئن ، جوابگو و به طور متناوب نرم و آزاد باشد)
- و همه این ها باید با عدالت و کارایی درونی حاصل شود.
در تفکر کوین لینچ ادراک فضای شهری، جای خود را به ادراک زیبایی شناسانه و شالوده (ساخت) نمادین شهر مطرح می سازد.
آنچه در بحث های کوین لینچ مطرح می شود، معنای شهر است که اگر به درستی شناخته شود، خود شهر باز شناخته خواهد شد.
در کتاب های دیگر کوین لپنج مشاهده می شود که او در مورد رقیق گرداندن جمعیت شهر و پراکنش آن، ساخت شهری نا متمرکز را پیشنهاد می کند که سیستم حمل و نقل آن تابع نظم و شبکه ارتباطی سه گوش است.
در سیستم شهری کوین لینچ ، نشر جمعیت در فضای شهری کاملاً همان نیست و حداکثر تراکم در نقاط تقاطع و یا در مسیر راه ها خواهد بود. در حالی که فضای میان این راهها تراکم کمتری از جمعیت را نشان می دهد.
کوین لینچ همانند «ریچارد مایر» (ارائه دهنده تئوری ارتباطات) و «ملوین وبر» در مورد ارتباطات نظریه پردازی می کند و شهرها را به عنوان مجموعه ای از فرستنده ها در نظر می گیرد که ذهن مردم گیرنده است، هرچه این فرستنده ها و گیرنده قوی تر باشد، تصویر ذهنی و عینی از شهر بر هم منطبق شده و شهر خوانا تر می گردد و در نتیجه مردم احساس بیگانگی نخواهند کرد.
کوین لینچ برای تحلیل شکل شهر ۶ ضابطه را معرفی میکند:
- نوع و گونه عناصر (کیفیت عناصر)
- کمیت عناصر (تعداد و مقدار عناصر)
- تراکم (تراکم عناصر در واحد سطح)
- بافت (نحوه تفکیک ، ترکیب و جدایی عناصر)
- ساختار مرکزی (نقطه ای ، خطی و…)
- توزیع کلی فضایی (شطرنجی ، ارگانیک ، حلقوی و…)
ویدئو توضیحات کوین لینچ درباره سیمای شهری
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | سیر اندیشه ها در شهرسازی | طراحی شهری
منبع: جزوه سیر اندیشه ها در شهرسازی
انتشار مقاله کوین لینچ با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید