مادها (۷۲۷ ق.م تا ۵۵۰ ق.م) | تاریخ شهر و شهرنشینی ایران
مادها شاخه ای از اقوام کوچ نشین بودند که قلمروی آن ها به ۳ بخش مهم تقسیم می شده است:
بخش غربی: مادآتروپاتن | آذربایجان و کردستان امروزی |
مادسفلی | پهنه میان کوه های البرز در جنوب خزر تا کوه های فارس
ناحیه همدان ناحیه دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک (قم امروزی) رودخانه قره سو و قم رود ناحیه شمال دشت کویر |
قلمرو پارتاکن ها | میان رشته کوه های زردکوه و رشته کوه های جنوبی ایران که دنباله رشته کوه های زاگرس هستند. |
اوضاع سیاسی – نظامی | سده ۸ پیش از میلاد: عدم پیوند سیاسی سران قبایل ماد
پایان سده ۸ پیش از میلاد: اتحاد قبایل پارتاکن ها، بوساها، استروخات ها، آریزانت ها، بودی ها، مغ ها توسط دیااکو به علت خطر مشترک تهاجم آشوریان حکومتهایی که توسط حکومت ماد حمایت می شدند عبارتند از: انشان در استان فارس امروزی ارمینا در ارمنستان امروزی آشور در قسمت شمالی عراق امروزی عیلام: حوزستان، لرستان، بختیاری درنگیانه، درنگی، سارانگی در سیستان و افغانستان امروزی پارت، پارثه و یا پارثوا در استان خراسان و استان سمنان امروزی هیرکانیه، هرکانه و یا ورکان در گرگان و دشت گرگان و گنبد قابوس امروزی هریوهدر هرات کنونی یا سغد و خوارزم قلمروی سکایان و کاسپیان در قسمتهایی از قفقاز امروزی قلمروی حبشیان آسیایی و پاریکانیان در سواحل شمالی اقیانوس هند و قسمت جنوبیپاکستان امروزی مکران و بلوچستان وابستگی قدرت ماد به قدرت قبایل متحد جنگ بر اساس سنت قبیله ای و بدون نظم معین تقسیم بندی سپاه از روی ساخت قبیله نه نوع سلاح اتکا به توده وسیع اعضای عشایر |
اوضاع اجتماعی | ساختمان اجتماعی اتحاد مادی در سده ۸ پیش از میلاد: انتقال از جماعت بدوی به شیوه شبانی کوچ رویی
سلسله مراتب قبایل در تقسیمات اوستایی: نمانا: خاندان، خانواده، خانه و مسکن. خانواده گسترده پدرسالار، پیر یا نمانه پتی به عنوان راس نمانا ویس: عشیره و تبار، تشکیل دهنده مجموعه نماناها. سران عشیره یا ویس پتی ها به عنوان راس ویس زنتو: خانه، عشیره، قبیله و کشور. در اینجا قبیله است که از ویس ها یا عشیره های مختلف تشکیل شده. (زنتوپتی یا زنتومه: خداوند و پیشوای قبیله) سویتره: اجتماع هایی شامل چندین زنتو و دارای قلمرو واحد دهیو: دارای رئیس و شاه و بزرگ مجموعه (رئیس نیروهای مسلح) |
اوضاع اقتصادی | دامپروری و کشاورزی به عنوان پایه های اصلی اقتصاد
دارای شهرت به علت پرورش دهندگان اسب عدم شکل گیری تقسیم کار اجتماعی عدم رونق کالا صنایع رو به توسعه |
اوضاع فرهنگی و مذهبی | وجود عقاید دینی متفاوت در گستره شاهنشاهی
دارای خط و کتابت در سده ۷ ق.م (خط باستانی پارسی یا خط هخامنشی ردیف اول) عدم پرداخت به هنرهای حجاری و مجسمه سازی و کتیبه نویسی به علت دامدار و کوچ رو بودن و سرگرم سازماندهی امور داخلی سرزمین شدن |
اوضاع اداری | نظام عشیره ای به عنوان مبنای حکومت |
اوضاع کالبدی | نمونه های کالبدی:
مقبره های صخره ای: ایجاد شده برای تدفین پادشاهان و شاهزادگان و امیران و بزرگان و به صورت تک ساختمان ده دژها یا آلانی دننوتی: پناهگاه هایی مستحکم در خاک ماد، ساخت روی ارتفاعات و صخره های طبیعی و گاهی تپه های مصنوعی، مکان سکونت دائمی یا تنها به عنوان پناهگاه هایی موقت، کشیدن حصار به دور دژ و ساخت برجها و کنگره هایی برای تبراندازی در فاصله معینی از حصارها، تاثیرپذیری مادها از اورارتوها در ساخت ده دژها، ساخت ده- دژهای دفاعی به دست حکومت، تاثیر ده دژها بر تغییر مفهوم مسکن. (آلانی سهروتی: نقاط مسکونی روستایی کوچک در پیرامون ده دژها) |
آثار به جا مانده | تپه باباجان: تشکیل شده از یک تپه مرکزی بزرگ به شکل بیضی و چند تپه کوچک
تپه سیلک:حضور مادها و سکونت دوباره پس از یک دوره ۲۰۰۰ ساله خالی از سکنه بودن الی پی (کرمانشاه) تپه حسن لو: تشکیل شده از یک تپه مرکزی و تپه های کوتاهتری که حلقه وار آن را احاطه نموده اند. قلعه زیویه: ساخته شده روی تپه ای طبیعی گودین تپه نوشیجان تپه: دارای آثاری از معماری ماد، هخامنشی و پارتی، دارای نخستین نیایشگاه در فضای سربسته، یک مرکز سیاسی – مذهبی و پایگاه مهم نظامی در زمان ماد هگمتانه: دارای ۴ تپه باستانی پیسا، هگمتانه، مصلی و سنگشیر تپه پیسا:کهنترین سکونتگاه این ناحیه و مربوط به دوره پیش از مادها، مکان سکونت کاسیان، خواندن این مکان به نام “کارکاشی” (ماندگاه کاسیان) از طرف آشوریان و “اکسایه” از طرف یونانیان تپه هگمتانه: سکونتگاه دوره مادی، دارای نقشه از پیش طراحی شده تپه مصلی: کاخ مادی که بیشتر باستان شناسان معتقدند روی تپه هگمتانه قرار داشته، بر روی این تپه واقع گردیده. تپه سنگشیر: قرارگیری تندیس شیر سنگی منسوب یه اسکندر روی آن همدان به عنوان قلب ماد قدیم، همدان به عنوان مرکز سیاسی سرزمین ماد، هگمتانه به عنوان کاخ شاهنشاهی و خزانه شاهنشاهی ماد (شهری مسکونی نبوده)، ساخت کاخ شاهی مادی به صورت ۷ قلعه (هر قلعه درون قلعه دیگر) |
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | تاریخ شهر و شهرسازی
منبع: کتاب مجموعه مباحث مشترک برنامه ریزی و طراحی شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ” مادها | تاریخ شهر و شهرنشینی ایران ” با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید