طرح آمایش سرزمین
تعریف طرح آمایش سرزمین
طرح آمایش سرزمین طرحی است که در چارچوب هدف ها و سیاست های کلی توسعه، سازماندهی فضای ملی را پایه گذاری می کند.
این طرح در بند ۱ ماده ۱ قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آن مصوب ۱۳۵۳ چنین تعریف شده است:
طرح جامع سرزمین، طرحی است که شامل استفاده از سرزمین در قالب هدف ها و خط مشی های ملی و اقتصادی از طریق بررسی امکانات و منابع و مراکز جمعیت شهری و روستایی کشور و حدود و توسعه گسترش شهرها و شهرک های فعلی و آینده و قطب های صنعتی و کشاورزی و مراکز جهانگردی و خدماتی بوده و در اجرای برنامه های عمرانی بخش های عمومی و خصوصی ایجاد نظم و هماهنگی نماید.
مسأله آمایش سرزمین ، توزیع جغرافیایی بهینه منابع، فعالیت ها و مشاغل است و در واقع مدیریت عقلایی فضاست. یعنی تخصیص عاقلانه زمین به فعالیت های مختلف اسکان زراعت، باغداری، مراتع، جنگل، صنعت، معدن، شهر و روستا.
اهداف طرح آمایش سرزمین
- سیاست اسکان جمعیت
- استقرار شبکه سکونتگاه ها
- حفظ فضاها و توان های محیطی
- ترسیم سیمای مرحله اتی توسعه یافتگی
- تجهیز و سازماندهی آگاهانه فضا در جهت نیل به توسعه
- تنظیم رابطه بین انسان ، فعالیت و فضا به منظور بهره برداری منطقی از جمیع امکانات محدود
تفکر آمایش در فرانسه در ارتباط با تحلیل کمی عدم تعادل در توزیع فضایی جمعیت ، فعالیت و خدمات ، بعد از جنگ جهانی دوم و همزمان با پیدایش تفکر برنامه ریزی برای بازسازی کشور بوجود آمد. یکی از دلایل تأخیر در آغاز تفکر برنامه ریزی در فرانسه ، نظام متمرکز دولت این کشور بوده است.
کتاب گراویه بنام « پاریس و بیابان فرانسه » دو مورد وزنه جمعیتی و صنعتی قطب پاریس و نا برابری های جغرافیایی مرتبط با آن در سال ۱۹۴۷ تأثیر مهمی در ایجاد تفکر آمایش سرزمین و تعادل منطقه ای فعالیت ها به جای گذاشت. آمایش سرزمین در فرانسه تا اصطلاحات اخیر ، همیشه امر ملی ، حتی اروپایی و جهانی بوده است و مقامات محلی در آن نقشی نداشتند. اما قانون سال ۱۹۸۲ م و ۱۹۸۳ م در این زمینه اختیارات زیادی به مناطق و مقامات محلی داد. امروزه نمایندگی آمایش سرزمین و اقدام های منطقه ای (داتار)، روابط قراردادی با مقامات غیر متمرکز آمایش سرزمین یعنی استان ها (مناطق) برقرار می کند.
در مجموع آمایش سرزمین تاکنون سه مرحله را طی نموده است و وارد مرحله چهارم شده است:
مرحله اول: ایجاد و تکوین فکر آمایش
مرحله دوم: سیاست توزیع جغرافیایی فعالیت ها، منابع و مشاغل
مرحله سوم: آمایش سرزمین به منزله یک سیاست تدافعی در جهت مقابله با رکورد اقتصادی (۱۹۷۳)
مرحله چهارم: سیاست توزیع متوازن شبکه های شهری و حفاظت از جهان مثبت زندگی روستایی.
امروزه علاوه بر سرزمین سطوح آبی کشور یعنی دریا، دریاچه، تالاب ها و رودخانه ها هم موضوع آمایش سرزمین است؛ در نتیجه طرح آمایش سرزمین به عنوان یک طرح فرادست در سه سطح ملی، منطقه ای و محلی انجام می گیرد و به جمعیت و فضا، مدیریت فضا شامل نظم گره ها، شهر و آبادی ها، نظام شبکه های ترابری میان شهر و روستا و نظام نواحی که مبین کاربرد زمین توسط فعالیت های زمین توسط فعالیت های زمین کشاورزی، جنگل داری، مرتع داری و صنعت و معدن است، توجه دارد.
در پیش از انقلاب، مهم ترین اقدام از نظر مطالعاتی و برنامه ریزی فضایی، مطالعه آمایش سرزمین (ستیران) است که مقدمات آن با انعقاد قراردادی با مهندسین مشاور ستیران در سال ۱۳۵۴ فراهم گردید و در سال ۱۳۵۶ نیز خاتمه یافت. مهندسین مشاور ستیران در اسفند ۱۳۵۳، مرکز آمایش سرزمین را تأسیس کرده و طی یادداشتی، خطوط کلی برنامه آمایش سرزمین را که در آن زمان« بهره برداری زمین یا تنسیق سرزمین » نام گذاری شده بود، در سه قسمت ارایه دادند.
طرح آمایش سرزمین ستیران در گزارش مرحله نخست مدعی پاسخگویی به دشواری ها یی بود که در نیمه ۶۰-۱۳۵۰ جامعه ایران با آن ها روبه رو بود. مهندسین مشاور ستیران، ایران را به ۸ کلان منطقه تقسیم نمودند و گزارش نهایی مطالعات آنان در دوره دوم به نام استراتژی دراز مدت آمایش سرزمین در اردیبهشت ۱۳۵۶ در چهار بخش نظام شهری (۱۲ جلد)، جامعه روستایی (۱ جلد)، محور خوزستان، آذربایجان (۱ جلد) و عدم تمرکز فعالیت های بخش دوم و سوم نیز در ۱ جلد تهیه شد.
پس از انقلاب نیز در سال ۱۳۶۲، مطالعات پایه طرح آمایش سرزمین اسلامی ایران در ۶ جلد، توسط دفتر برنامه ریزی منطقه ای سازمان برنامه و بودجه منتشر شد. خلاصه و جمع بندی مطالعات مرحله اول پس از گردآوری نظرات مراجع پیش بینی شده، تحت عنوان « خلاصه و جمع بندی مطالعات مرحله اول» در تابستان ۱۳۶۴ منتشر گردید. شورای عالی اداری در بیست و ششمین جلسه مورخ ۹/۲/۱۳۷۱ ، با توجه به سیاست عمومی برنامه اول توسعه مبنی بر تجدید تشکیلات دولت با رعایت تجانس وظایف، بنا به پیشنهاد سازمان امور اداری و استخدامی موارد زیر را تصویب نمود.
ماده ۱– طرح آمایش سرزمین به معنای تعیین استراتژی های توزیع فضایی جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمین « توسط سازمان برنامه و بودجه» با همکاری دستگاههای ذی ربط تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده ۲- سازمان برنامه و بودجه موظف است در جهت تدوین برنامه آتی توسعه اقتصادی و اجتماعی با نگرش آمایشی استراتژی های توزیع نهایی جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمین را به همراه برنامه های اجرایی زیر تهیه و به تصویب هیأت وزیران برساند:
- تعیین مناطق اولویت دار در توسعه از نظر پذیرش جمعیت و فعالیت.
- تعیین نقش نواحی مختلف از نظر تقسیم کار ملی و استقرار فعالیت های کشاورزی، صنعتی، خدماتی و امکانات زیر بنایی.
- تعیین چشم انداز اشتغال و توزیع آن در بخش های مختلف اقتصادی در سطوح ملی.
ماده ۵– وظیفه آمایش سرزمین و با تعریف و فعالیت هایی که در این مصوبه عنوان شده، توسط سازمان برنامه و بودجه انجام می گردد. دیگر وظایف و فعالیت های کنونی وزارت مسکن و شهرسازی به قوت خود باقی بوده و بر این اساس طرح کالبدی (ملی – منطقه ای) توسط وزارت مسکن و شهرسازی تهیه شده و به تصویب شوارای عالی شهرسازی و معماری ایران می رسد.
مهمترین مسأله در آمایش سرزمین ، اتخاذ یک سیاست اسکان جمعیت در سطوح مختلف شهر، روستا و جامعه عشایری کشور است.
طرح های توسعه شهری و منطقه ای در ایران
سلسله مراتب طرح های توسعه ای منطقه ای و محلی در ایران عبارتند از:
-
طرح های آمایش سرزمین
- طرح کالبدی منطقه ای در ایران
- برنامه ریزی ۱۴۰۰٫
- طرح اسکان ۹۰٫
- طرح توسعه و عمران ( جامع) ناحیه ای (شهرستان)
- طرح مجموعه شهری
- طرح ساماندهی فضا و کالبد سکونتگاه های روستایی
- طرح جامع شهر
- طرح هادی شهر
- طرح هادی روستا
- طرح تفصیلی
- طرح آماده سازی زمین
- طرح های ویژه ( جزئیات شهرسازی، سازماندهی، بهسازی، نوسازی بافت قدیم و فرسوده و …)
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | طرح توسعه شهری
منبع: جزوه مباحث عمومی شهرسازی ایران کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب طرح آمایش سرزمین با ذکر منبع بلامانع است.
نعمت الله مردانیان says
سلام من یک نسخه از فایل PDF طرح مطالعاتی امایش سرزمین ست ایران را که شرکت ست فرانسه در سالهای ۵۳ تا ۵۶ انجام داده را می خواهم امکان دارد کمکم کنید؟