شهرسازی یونان | تاریخ شهر و شهرسازی
خاستگاه اولیه شهرسازی یونان را می بایست در شهرهای قلعه ای، تجاری و آئینی میسینی جستجو کرد. بسیاری از شهرهای اولیه یونانی توسط تجمیع روستاهای منطقه صورت پذیرفت. در این گونه دولت شهرها که شهری در مرکز و مناطق روستایی وابسته به آن در پیرامون شهر شکل می گیرند، آریستوکرات ها و دموس ها شکل گرفتند.
در برخی مناطق نیز هر دو شکل توسعه شهر یونانی یعنی ادامه سکونت در شهرهای ماقبل یونانی و دیگری اتحاد و تجمیع روستاها باهم ترکیب شده و شهری مانند آتن را به وجود می آوردند.
ویژگی های شهرهای اولیه یونان
ادغام آکروپلیس یا قلعه قدیمی شهر در بافت شهری و استفاده آئینی یا نظامی از آن |
ایجاد بناهای آئینی در نقاط مقدس و آئینی اقوام قبلی |
ایجاد آگورا به عنوان بستر تعاملات اجتماعی، قلب تپنده شهر و مرکزی برای زندگی جمعی |
بافت ارگانیک، رشد و گسترش پراکنده سکونتگاه ها را یونانیان باستان «سبک قدیم» می نامیدند. مانتی نئا در شرق منطقه آرکادیه، مسنه آ و نقشه شهر آتن و اسپارت از این نوع شهرسازی حکایت دارند.
- در دوره مهاجرنشینی سه مرکز عمده مهاجرنشینان یونانی شکل گرفت:
- سواحل آسای صغیر (ترکیه)
- مدیترانه غربی (اسپانیا و ایتالیا)
- سواحل دریای سیاه (گرجستان و اکراین)
-
شهرسازی یونان در دوره کلاسیک
این دوره عصر تجدیدبنای شهرهای منهدم شده در جنگ های هخامنشیان و یونان و تبدیل به شهر شدن روستاهای مهم بود. یونانیان برای تشویق مهاجرین و نشان دادن عدالت بیشتر و تسریع در تفکیک اراضی مسکونی برای اسکان مهاجران، سبک جدیدی از شهرسازی را پدید آوردند که به «سبک جدید» یا «طرح شطرنجی» معروف گردید.
-
شهرسازی یونان در دوره هلنیستی
در این دوره گرایشات فضاسازی اهمیت بیشتری یافت. اوج این کوشش را می توان در شهر پرگامون مشاهده کرد. حکومت های هلنیستی سه دستاورد برای شهرسازی داشتند
تلفیق بافت شطرنجی با سنتهای بومی (القای شکوه و عظمت حکومت) |
ایجاد شبکه کمربند دفاعی موسوم به سد سکندر (از دریای خزر در ترکمن صحرا تا کشمیر) |
ایجاد پادگان های نظامی چهارگوش |
عناصر شهری در شهرسازی یونان
- بندرگاه:
شهرهای سبک قدیم یونان تنها دارای یک بندر بوده ولی از دوره کلاسیک به بعد بندرگاه یا اسکله از دو قسمت تجاری و نظامی مجزا تشکیل شده است.
- باروی شهر:
یونانیان شهرهایشان را از طبیعت جدا ندانسته اند و بارو فقط به خاطر مسائل دفاعی شهر را از محیط پیرامونش جدا می کرد. باروهای اولیه به شکل خاکریز بوده و به تدریج جداره و دیوارهای دوجداره آن از سنگ ساخته می شد. این باروها تابع نظم هندسی نبوده و مطابق با شیب طبیعی و عوارض زمین حرکت می کرد.
- برج های شهری:
به منظور تقویت کننده باروها و برای وسعت دادن به خط دفاعی ایجاد می شدند. قسمت های بالایی برج ها برای پرتاب تیر و فلاخن اندازها بکار می رفت.
- میدان (آگورا):
یک فضای باز عمومی بود که بیش از هر چیزی، جایی برای تعاملات اجتماعی بود و همچنین محلی برای برگزاری جشن ها. بازار و داد و ستد از پیامدهای فرعی تجمع شهروندان می باشد.
آگورای ابتدایی شکل منظمی نداشت. بناهای مجاور آن غالباً به شکل نامنظم قرار گرفته بودند. بساط و دکه های موقت در وسط میدان نشانه ای از برگزاری بازار روز در آنجا بود. جدایی آگورا از حریم و جلوخان پرستشگاه از همان آغاز وجود داشت. بخشی از آگورا همیشه به خانم های خانهدار اختصاص داشت اما به طور عمده یک حوزه فعالیت مردانه بود.
اکثر فعالیتهای مهم شهری در آگورا صورت می گرفت و به تدریج رونق آکروپلیس کاهش مییافت تا جایی که آگورا Agora به زنده ترین و متمایز ترین فضای شهری تبدیل شد.
در سبک دوران کلاسیک و هلنیستی، آگورا منطبق بر شبکه شطرنجی شهر و به شکل منظم درآمد و به تدریج رواق ها گاهی به منظور حفاظت دکانها از تابش آفتاب و گاهی برای راحتی عابرین ساخته شد.
- خیابان:
در شهرهای اولیه چیزی به نام خیابان کشی وجود نداشت. کوچه بسیار باریک و تنها برای عبور یک نفر بود.
اما خیابان برای یونانیان تنها یک محل عبور نبود و فضایی برای تجمع و تعامل اجتماعی به شمار می رفت. جاده جشن آتنا که از دروازه شهر شروع و به آکروپلیس و پیکره آتنا ختم میشد بیش از یک خیابان شهری بود. هم معبری آئینی و هم اصلی ترین خیابان آتن بود و به عنوان ستون فقرات شهر فعالیتهای تجاری، صنعتی و سیاسی را در دو طرف خود قرار داده بود.
در شهرهای یونانی هلنیستی بین خیابان و واحد مسکونی حیاط باز به وجود نمی آمد و دلیل تعریض خیابان اصلی نیاز شدید به تامین نور و هوا و حرکت آزادانه در فضا و همچنین استفاده از گاری بود.
- خانه های مسکونی:
شهرهای اولیه | مطابقت با ناهمواری های زمین |
دوره مهاجرنشینی | انطباق با طرح هندسی بلوک های شهری |
دوره کلاسیک | بلوک های شهری صرفاً مسکونی بوده اند
ساختمان ها متراکم و به هم چسبیده خانه ها درون گرا و دارای حیاط مرکزی خیابان های اصلی به صورت شمالی-جنوبی و خیابان های فرعی شرقی-غربی به طور کلی بافت مرکزی شهر حالت ارگانیک خود بیشتر حفظ کرده و مناطق حومه ای به صورت شطرنجی درآمد |
- ساختمان های عمومی:
از آنجا که شهروندان نیاز به انجام کار یدی نداشتند، اوقات فراغت زیادی داشتند. شهر نیازمند بستری برای تجمع شهروندان و تشکیل جلسات گروهها و نهادهای مردمی و دولتی بود و مناسب ترین نقطه برای ایجاد چنین مکان هایی بدنه آگورا بود.
- ساختمان شورای شهر:
بولئوتریون محل اجلاس شورای شهر بود. شکل اولیه آن مستطیل شکل و دارای ستون هایی در میان آن بود و به تدریج به ردیف ستون ها افزوده شد و حتی شکل مربع به خود گرفت. تا اواخر دوره کلاسیک، ساختمان های دولتی به شکل تک بنا و در کنار یکی از اضلاع میدان ساخته می شد. ولی در دوره هلنیستی به تعداد دهانه های آن اضافه شده و دو طبقه طراحی می شد. رواق جلوی آن نیز امتداد یافته و کلیه اضلاع میدان را محصور می نمود.
- ورزشگاه:
ژیمیناسیون و پالائسترا برای پرورش جسم و روان شهروندان احداث گردیدند. ژیمیناسیون در حومه شهر یعنی جایی که زمین برای فعالیتها در هوای آزاد فراوان بود ساخته شد.
- تماشاخانه:
ساختمان تئاتر با بهرهمندی از وضع طبیعی زمین ساخته میشد: شیب های گودی یک تپه به صورت پلکانی نیم دایره شکل صحنه هایی را برای ایفای نقش به وجود می آورد. در دوره هلنی تئاترسازی و رفتن به تئاتر روزبه روز کم رنگ تر شد.
- استادیون:
ورزشگاه هایی برای دو میدانی بود که از نمونه های ساخته شده آن می توان به استادیون شهرهای دلفی، المپیا، آتن، افسوس و پرینه اشاره نمود.
- اماکن مقدس:
هسته اولیه بسیاری از شهرها آکروپلیس بود. پندار یونانی نسبت به آکروپلیس عمدتاً متوجه بناهای رفیع آن و از همه مهم تر ارکتیوم و پارتنون بوده است. نظام استقرار معابد در آکروپلیس به شکلی بود که از مدخل مجموعه بتوان کلیه معابد را بدون مانع دید.
- معابد:
اولین حرکت معبدسازی با گذار از پرستش بدون تصویر خدایان به پرستش شمایل یا مجسمه خدایان پدید آمد. در مناطق تعمید یافته و مقدس (تمنوس) اولین محراب ها برای تصاویر و ساختمان هایی بالنسبه کوچک و حقیر برای پرستش به وجود آمد. در دوره اولیه (دوره هندسی) با الهام از خانههای اولیه بیضی شکل و یا خانههایی به محراب نیم دایره در انتهای آن در ترموس و سپس در دوره میسینی به صورت مگارونی چهارگوش درآمد. به تدریج نقشه معبد به صورت مستطیل توسعه یافته و شروعی برای معبدسازی یادمانی یونانی گردید.
- دیگر فضاهای سرپوشیده:
علاوه بر بناهای ذکر شده، بناهای دیگری دیده می شد که هنوز به کلیه شهرهای یونانی تعمیم نیافته بود. مانند دادسرا، ساختمان های مربوط به بندرگاه و اسلحه خانه ها.
- تاسیسات و تجهیزات شهری:
مهمترین این تاسیسات شبکه های آبرسانی و محل های برداشت آب بود. و همچنین انبارهایی برای ذخیره غلات که معروفترین آن انبار غله شهر پیرایوس بود.
برای تامین نیازهای مربوط به تجارت، کشتیرانی و پیشه وری، نیاز به ایجاد اسکله، سالن ها، انبارها، گمرک، محل تعمیر کشتی ها و فانوس های دریایی بود.
- رواقها و کلونادها:
رواقها معمولاً فضاهای بزرگ و مسقفی بودند که به صورت سالن ستون دار یا بر سر راههای ارتباطی ایجاد شده بودند. رواقها اماکن مهمی در ایجاد ارتباط مطلوب بین فضاها بودند و محل مناسبی برای فعالیتهای اجتماعی-سیاسی به شمار می رفتند.
- باغ سازی:
به طور کلی سه دسته فضای سبز عمومی در یونان وجود داشت:
باغچه ها | جهت گردهم آیی مالکان زمین های خصوصی برای بحث و گفتگو |
باغ ها | |
درختستان ها | اقامت گاهی برای تفریح و استراحت در بیرون از شهر
دارای مالکان شخصی، اما با امکان حضور همه شهروندان در آن |
ویژگی های باغ های یونانی:
- احداث باغ های محصور و ایجاد محیط های محفوظ
- احداث باغ های تراس بندی شده
- جدول بندی و قرینه سازی در احداث باغچه ها و استفاده از طرح های هندسی در کاشت گیاهان
- استفاده از گیاهان سایه دار جهت ایجاد فضاهای خنک و بکارگیری گیاهان رونده به آلاچیق ها و ایجاد سایبان
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | تاریخ شهر و شهرسازی
دیدگاهتان را بنویسید