سرانه و استانداردهای فضایی کاربری زمین شهری
استانداردهای فضایی کاربری به میزان فضای سطح زمین مورد نیاز فعالیت ها و عملکردهای شهری گفته می شود. استانداردهای فضایی، مقیاس هایی برای سنجش میزان کیفیت اجزای تشکیل دهنده بافت یا سازمان کالبدی شهر هستند. این استانداردها بین حداقل و یک حداکثر واقع اند .
سرانه زمین: مقدار زمینی است که به طور متوسط از هر یک از کاربری های شهر به هر نفر از جمعیت آن می رسد .
عوامل مؤثر در تدوین استانداردهای فضایی کاربری زمین شهری عبارتند از
الف) واقعیت محلی:
تفاوت های فرهنگی و اقتصادی اجتماعی در شهرها و کشورها ، عملاً در کیفیت و کمیت معیارهای انتخاب شده کاربری زمین اثر می گذارند . وضع اقلیمی و طبیعی نیز بر میزان فضای کافی برای فعالیت های شهری مؤثر است. ضوابط مربوط به آسایش و راحتی در جوامع نیز به روحیه مردم و فرهنگ قومی و اجتماعی در شهر بستگی دارد و از شهری به شهر دیگر متفاوت است .
ب) ضوابط رسمی:
افزون بر عوامل یاد شده برای بسیاری از کاربری ها، ضوابط و استانداردهای تثبیت شدهای وجود دارد. این معیارها معمولاً توسط سازمان ها و نهاد های رسمی تهیه می شوند، که از جمله آن می توان به کاربری ورزشی سازمان تربیت بدنی، استانداردهای بهداشتی –درمانی وزارت بهداشت و درمان و استانداردهای آموزشی وزارت آموزش و پرورش اشاره کرد .
میزان استانداردهای فضایی کاربری بوسیله دو عامل تعیین می شود، یکی تعداد یا مقدار یک فعالیت و دیگری میزان زمین یا فضای مورد نیاز .
ج ) تجمع و پراکندگی کاربری ها :
تجمع واحدها به صرفه جویی در تخصیص زمین مورد نیاز برای قسمت های مشترک می انجامد ،حال آنکه پراکندگی آن ها زمین بیشتری مصرف می کنند. تجمع یا پراکندگی کاربری های شهری ، افزون بر اینکه در میزان استفاده از زمین، اثر می گذارد ، در میزان (استاندارد) دسترسی واحدها بر همدیگر نیز مؤثر است. دسترسی شامل دو معیار فاصله مکانی و زمانی است. تجمع بیش از حد کاربری ها اغلب منجر به تراکم و گره ترافیکی می شود و بافت شهر و ساختمان ها را متحول می سازد .
د) تحول کاربری:
استانداردها یا معیارهای کاربری زمین در زمینه های گوناگون، به سبب تحول نیازها همواره در حال تغییرند. توسعه اجتماعی اقتصادی، اختراعات و تکنولوژی جدید، روش های نو در عرضه کالا و مایحتاج زندگی، نیازها و استانداردهای زندگی را متحول می کنند و آن ها را افزایش می دهند.
شاید آسان ترین روش بر آورد زمین مورد نیاز برای کاربری های مختلف همان روش محاسبه نیاز واقعی شهر در زمان حال و تعمیم و تطبیق ارقام و کیفیت های به دست آمده با آینده باشد؛ هر چند به دلیل تفاوت در سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها نمی توان استاندارد واحدی را برای تمامی کشورها در نظر گرفت با وجود این ، به منظور ارائه تصویری از تجارب موجود به چند مورد در خصوص کاربری های اصلی در ادامه اشاره می شود:
- سرانه مسکونی :
بر اساس مطالعات صورت گرفته رقم ۷۰ تا ۱۳۶ متر مربع به ازای هر نفر را می توان متناسب با شرایط خاص در هر شهر، مبنایی برای پیش بینی فضاهای مسکونی آینده قرار داد (در جهان). سرانه مسکونی پیشنهادی در کشور ما که از سوی وزارت کشور عنوان شده است ۵۰ -۴۰ مترمربع است.
از طرفی سرانه مسکونی موجود در کشور ما ،حدود ۵۰ -۲۰ مترمربع است.
این سرانه از مقیاس شهر تا واحد همسایگی روند افزایشی دارد .
- سرانه فضای سبز و تفریحی :
متوسط سرانه فضای سبز در کشورهای اروپایی ۲۵-۱۰ مترمربع است که این رقم در کشور ما در حدود ۵-۳ مترمربع است.
- سرانه تجاری :
زمین مورد نیاز برای کاربری تجاری به شعاع عملکرد آن بستگی دارد که از سطح واحد همسایگی شروع و تا منطقه شهری و بالاتر از آن را شامل می شود. این سرانه در دنیا برای خرده فروشی ۵-۳ متر مربع و برای عمده فروشی ۲/۱ مترمربع است.
در کشور ما سرانه تجاری در حدود ۵ متر مربع است که از حد استاندارد کمی بالاتر است .
- سرانه اداری :
سرانه پیشنهادی اداری در حدود ۵/۱ متر مربع است.
- سرانه آموزشی :
در کشورهای توسعه یافته سرانه آموزشی در حدود ۱۰-۵ مترمربع است. در کشور ما این رقم بین ۲ تا ۶ متر مربع می باشد. در کشور ما استانداردهای پیشنهادی مربوط به فضاهای آموزشی برای کودکستان ۸ مترمربع ، دبستان ۹ متر مربع ، راهنمای ۱۱ متر مربع و دبیرستان ۱۲ متر مربع است . سرانه آموزشی موجود در کشور ما ۴/۴ است.
- سرانه بهداشت و درمان :
سرانه پیشنهادی برای کاربری های درمانی و بهداشت در حدود ۵/۱ متر مربع است که شامل درمانگاه ناحیه ، بیمارستان منطقه و ….. می شود.
- سرانه ورزشی :
سرانه پیشنهادی برای کاربری ورزشی در حدود ۱ مترمربع است.
- سرانه فرهنگی :
سرانه پیشنهادی برای کاربری های فرهنگی در حدود ۱مترمربع به ازای هر نفر جمعیت است.
- سرانه صنعت :
در کشورهای صنعتی این سرانه رقم قابل توجهی دارد (مثلاً” در حدود ۲۰۰-۱۰۰ متر مربع برای هر کارگر ) اما در کشور ما بر اساس تقسیم بندی صنایع به صنایع سبک ، کارگاهی ، متوسط و بزرگ به ترتیب ۵/۰ ،۳۰، ۶۰، ۱۰۰ متر مربع برای هر شاغل است.
- سرانه حمل و نقل :
در دنیا بنا بر جمعیت متفاوت شهرها متفاوت و رقمی در حدود ۱۰۰-۵۰ متر مربع به ازای هر نفر است. در کشور ما این رقم در شهرهای مختلف از ۱۰-۴۰ متر مربع به ازای هر نفر در نوسان است.
- سرانه تأسیسات و تجهیزات :
سرانه این کاربری غالباً در حدود ۵-۰ مترمربع به ازای هر نفر در شهرهای کشور است.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | برنامه ریزی کاربری اراضی
منبع: جزوه سیر اندیشه ها در شهرسازی و مبانی برنامه ریزی شهری ، منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب سرانه و استانداردهای فضایی کاربری زمین شهری با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید