تاریخ شهر و شهرنشینی
اولین گام برای برنامه ریزی شناخت وضع موجود است و برای این شناخت باید گذشته را در نظر گرفت و آن را تحلیل کرد. در تاریخ شهر با هفت تمدن اولیه مواجه هستیم و این تمدن ها از آنجا معنادار می شوند که شهر شکل می گیرد. چرا که تمدن با شهر زنده می شود و خود را در مکانی تعریف می کند که شهر نام دارد. توجه به ریشه واژه تمدن در لاتین یعنی Civitization نیز همین معنا را می رساند.
از طرف دیگر شهر نیز حافظ تمدنی است که به وجود آمده است. بسیاری از تمدن ها با شهر از بین رفته اند و بسیاری با شهر تبلور یافتهاند. شهر می تواند زوال و اوج تمدن را تعریف کند ، یا بیان حال تمدنی باشد که در برگرفته است. در امروز شهر ، تمدن های گذشته مستقر است و تمدن های آینده مستتر. پس باید تاریخ شهر را شناخت تا بتوان برای امروز و فردا برنامه ریزی کرد.
با تفاسیر فوق در بررسی تاریخ دوران نوسنگی را کنار گذاشته و از عهد برنز یعنی ۴۵۰۰ سال پیش آغاز می کنیم تمدن هایی به وجود آمده اند که شهر داشته اند ، در حالی که اسناد پیش از این تاریخ هم بیانگر وجود تمدن هستند اما مبنای ما تمدن هایی است که شهر در آن به وجود آمده است. البته استثنائاتی هم وجود دارد ، تک شهرهایی مانند چتل هویوک (در ضمیمه کتاب جیمز موریس ، تاریخ شکل شهر) با قدمتی ۱۰۰۰۰ ساله که چون تک شهر بودهاند و نه تمدن در بررسی های ما محسوب نمی شوند.
بدین ترتیب باستان شناسی ها به کمک آمده و در حدود ۵۰۰۰ سال پیش را آغاز تمدن های شهری – تمدن هایی آمیخته با اسطوره ها و افسانه ها را در بین النهرین اثبات می کنند. پس از بین النهرین – تمدن مصر ، تمدن در هند ، تمدن در چین ، تمدن در مکزیک ، تمدن در گواتمالا ، و تمدن در هندرواس بدین شکل شناسایی شده اند.
به هر حال هر چند اسناد زیادی از آغاز این تمدن ها وجود ندارد اما در افول آن ها اسناد بیشتری وجود دارد و از این رواژه تمدن های مرده برای تمدن هایی که جای خود را به تمدن های دیگر دادهاند و یا کلاً حذف شدهاند به کار می رود.
بجز تمدن چین با بخش ژاپن که خودش را به دنیای امروز رسانده و حتی تا اوایل قرن بیستم (۱۹۲۵) بدون تغییر بوده است و تمدن های ایران و یونان که با تغییرات بسیار خود را به این زمان رسانده اند باقی تمدن ها مرده محسوب می شوند.
عبارات مرتبط دیگر در این باره عبارت اند از
۳ تمدن اصلی: بین النهرین ، مصر و هند که به ترتیب منشأ تمدن های شرق میانه (خاورمیانه) ، تمدن هند و اروپایی و تمدن آسیای غربی می باشند. و این ۳ تمدن اصلی منشأ تمدن های امروزی غرب و تمدن های یونانی و ایرانی هستند. تمدن لاتین هم به تمدنهای مناطق مکزیک گواتمالا ، هندرواس گفته میشود که به ترتیب آزتک ، مایا ، اینکا نامیده می شوند. به غیر از این ۳ تمدن باقی تمدن های هفت گانه ، تمدن های رودخانه ای هستند یعنی در اثر وجود رودخانه به وجود آمده اند که به آن ها تمدن های میان دو آب ، بین دو رود نیز گفته می شود. رودهای سند و گنگ مربوط به تمدن هند ، زرد به چین ، دجله و فرات به بین النهرین ، و نیل به تمدن مصر هست. این تمدن ها با رودخانه زاده شده و در کنار رودخانه وجود دارند و رودخانه جنبه تقدس برای آن ها دارد.
روند دوره های تاریخی نیز به شکل زیر بوده است
پالئوتیک (۱۰۰۰۰ سال) ، پروتونئولتیک ، نئولتیک (دوره رفاهی که کشاورز و دام پروری شکل می گیرد ) ، عهد برنز (اولین تمدنهای شهری ) . تا قبل از دوران نئولتیک زندگی انسان مانند حیوان بوده به شکار و جمع آوری میوه می پرداخته واحد اجتماعی ، خانواده بوده است.
هیچ واحد پایدار فیزیکی تا قبل از ۱۴۰۰۰۰ سال پیش نبوده و اجتماع متحرک بوده است تا زمان آخرین عصر یخبندان که غارها نخستین ساکن حقیقی انسان گشته اند.
انقلاب کشاورزی در دوران نئولتیک رخ می دهد و موجب تولید افزون طعام می شود که پایه معیشت است. این مازاد تولید ابتدایی باعث شکل گیری واحد اجتماعی قبیله و دوام سکونت در یک محل یعنی دهکده است. لینچ ، معتقد است که نخستین بار زن مرد را وادار به یکجانشینی نموده و در شکل گیری دهکده های ابتدایی نقش داشته است. پس از آن مردان به شکار و زنان به کشاورزی می پرداختند.
بدین ترتیب پرورش دام و کشت گیاهان موجب قطع وابستگی انگل گونه انسان با طبیعت شده و با آب شدن یخ ها محیط مناسب برای کشت گندم ایجاد می شود.
در عصر برنز انقلاب شهری رخ می دهد که ارکان آن در مقالات تاریخ شهر و شهرسازی بعدی می آید.
اصطلاح هلال حاصل خیز عبارتی است که توسط برستد اولین بار مطرح شده و مترادف با عبارت گهواره تمدن است. این منطقه داسی شکل منطقه بین النهرین و اطراف رود نیل را در بر گرفته و در واقع منطقه ای است که همگان معتقدند موقعیت مساعد برای انقلاب کشاورزی در آن رخ داده است و اولین سکونتگاه ها شکل گرفته است.
تماشای مستند بین النهرین باستانی Ancient Mesopotamia
مشاهده نقشه تاریخی پیدایش سکونتگاه ها، تمدن ها و شهرهای اولیه تا به امروز در نقشه زمانی و مکانی جهان
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | تاریخ شهر و شهرسازی
منبع: جزوه تاریخ شهر و شهرسازی
دیدگاهتان را بنویسید