هخامنشیان (۵۵۹ ق.م تا ۳۳۰ ق.م) | تاریخ شهر و شهرنشینی ایران
اوضاع سیاسی – نظامی | قائل بودن مقام الوهیت برای سلطنت خود
پادشاه هخامنشی به عنوان اراده خداوند با لقب شاه شاهان سلطنت به صورت موروثی و تعیین جانشین توسط شاه تقسیم قلمرو هخامنشی توسط رود فرات به ۲ بخش غربی و شرقی سرزمین های مشرق: انشان (پارس): در مرکز جلگه مرودشت منطبق بر تل ملیان امروزی شوش: هم نام یک آبادی و هم نام یک ایالت. ایالت شوش شامل عیلام قدیم (خوزستان و لرستان) و بخشی از بختیاری ماد: شامل ۳ منطقه مهم هگمتانه، کامبادن (کرمانشاه) و رگه (اطراف ری) هیرکانی (هرکانه، هیرکانیا، ورکان، گرگان) پارت: ورنه، پرثوا، پارتر، پارتی یه زرنگ: زرنکا، درنگیانا، سکستان و سیستان، نیمروز کارمانیا گدروزیا (گودرزه، گودزیره):در حدود بلوچستان امروزی تابع و خراجگزار هخامنشی شدن شهرهای خودفرمان و نیمه خودفرمان یونانی به علت منافع مشترک (تامین امنیت بازرگانی، ایجاد شاهراههای بزرگ توسط هخامنشیان و پرداخت مالیات توسط یونانیان) عدم وجود وحدت دائمی اقوام مختلف شاهنشاهی هخامنشی به علت گستره زیاد مناطق زیر نفوذ، ساخت قومی مناطق مختلف و عشیره ای بودن نظام هخامنشی سپادا یا سپاه به عنوان هسته اصلی سپاه هخامنشان |
اوضاع اجتماعی | عدم وجود تفاوت چشمگیر بین ساخت اجتماعی جامعه پارسی در آغاز دوره هخامنشی در شرق زاگرس با دوره ماد
کاهش تدریجی اختیارات پدرسالار و بزرگ خاندان واگذاری مراسم مذهبی به مغ ها در آغاز و به عهده گرفتن مقام قضاوت در مراحل بعدی توسط نهاد حکومت قبیله به عنوان هسته اولیه اجتماع دوره هخامنشی رواج تدریجی تقسیم های اجتماعی بر پایه وظیفه کاری: طبقه روحانیون (انروان) طبقه جنگیان (رشتر) طبقه دامداران و کشاورزان (وستریوشان) وجود زندگی شهری و یکجانشینی دائمی در بخش غربی شاهنشاهی |
اوضاع اقتصادی | روی کار آمدن دودمان هخامنشی با فرهنگی عشیرتی و شهر ستیز در آغاز
گردهمایی دو سازمان شهری ناهمسان در قلمرو واحد هخامنشی به واسطه گسترش سریع قلمرو: سازمان شهری کم رشد سرزمین های ایرانی (شرق زاگرس): عدم شکل گیری تقسیم کار پیشرفته میان کشاورزی، صنعت و تجارت به علت چیرگی فرهنگ کوچ روی و اقتصاد دامداری سازمانی رشد یافته در بین النهرین، سوریه و …: دارای شاهراههای بازرگانی مانند راه شاهی (که از شوش آغاز میشد و از کنار دجله عبور می کرد و به ساردس رفته و تا افسوس ادامه می یافت.) تعیین پیمانه واحد برای اوزان توسط داریوش اول استفاده از پیمانه شاه برای فروش گندم و جو ضرب سکه هایی از طلا موسوم به دریک یا زریک و نقره موسوم به شکل اصلاحاتی در راستای تقویت کشاورزی و پیشه وری در پی آشنایی با یکجانشینی حفر چاه و قنات و خشک کردن باتلاق ها در سرزمینهای شرقی |
اوضاع فرهنگی مذهبی | زندگی اقوام مختلف با مذاهب مختلف در قلمرو گسترده هخامنشی |
اوضاع اداری | تقسیم سرزمینهای تحت فرمان هخامنشیان به چند خشتره یا شتره یا ساتراپ
استقلال هر خشتره در امور داخلی و امور دینی و قضایی به علت بافت قبیله ای و عشیره ای اش. تاثیر میزان ضعف و قدرت حکومت مرکزی در میزان استقلال حاکمان ایالات یا خشترها مراکز استقرار تشکیلات اداری و محل اجرای فرمان ها و سیاستهای حکومت مرکزی در غرب شاهنشاهی: شهرها مراکز استقرار تشکیلات اداری و محل اجرای فرمان ها و سیاستهای حکومت مرکزی در شرق شاهنشاهی: مراکز مناطق |
اوضاع کالبدی | وجود تفاوت بین شرایط کالبدی شرق و غرب قلمرو هخامنشی
انتخاب ۳ مرکز حکومتی در نواحی غرب زاگرس خالی از سکنه بودن بسیاری از مناطق شرقی به ویژه در اطراف کویر مرکزی اکباتانا به عنوان پایتخت تابستانی وجود پایتخت تابستانی و زمستانی: نشان دهنده حاکمیت فرهنگ عشیره ای و کوچ روی هخامنشیان عدم کشف اثری از خانههای مسکونی برای افراد عادی در شرق زاگرس واژه خشتر معادل ایالت و ساتراپی بوده نه شهربه معنای محل زندگی تعدادی شهرنشین با شغلی غیر از کشاورزی |
آثار به جامانده | پارسه (تخت جمشید): تخت جمشید نامی است که در قرون اسلامی به این مجموعه داده شده است، استقرار مجموعه در محل یک معبد عیلامی سابق، انجام ساخت و حجاری مجموعه بیش از یکصد سال، اثری به هم پیوسته و یکدست
پاسارگاد: آغاز ساخت مجموعه کاخ ها و پرستشگاه هایی در این محل توسط کوروش در ۵۵۰ ق.م (هنگامی که هنوز وی تابع حکومت ماد بود) برای اثبات قدرت سیاسی و نشان دادن حکومت خود به عنوان نماینده خدا روی زمین، بناهای مختلف محوطه به عنوان نخستین کانون شاهنشاهی و معرف سبک معماری هخامنشی، پراکندگی بناها در سطحی وسیع راگا (ری): منطقهای مهم در دوره هخامنشیان که نام آن در کتیبه بیستون آمده شوش: پایتخت داریوش در ۵۲۱ ق.م هریوا (هرات): از خشترهای قلمرو هخامنشیان، استقرار قصر آرتاکوانا به عنوان مرکز فرمانروایی هخامنشیان در آن |
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | تاریخ شهر و شهرسازی
منبع: کتاب مجموعه مباحث مشترک برنامه ریزی و طراحی شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ” هخامنشیان | تاریخ شهر و شهرنشینی ایران ” با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید