عوامل موثر بر توزیع فضایی کاربری های شهری
الف) ویژگی های جمعیتی : تعداد جمعیت ، سن و جنس استفاده کنندگان عامل مهمی جهت بر آورد نیازهای آن جمعیت به کارکردهای مختلف شهری می باشد .
ب) اقلیم و آب و هوا : عوامل نظیر هوا ، رطوبت ، جهت باد ، کیفیت و کمیت تابش آفتاب نقش بسیار مهمی در تعیین کارکردهای شهری دارند .
ج) عوامل اجتماعی – فرهنگی : عوامل اجتماعی مثل آداب و سنن و رسوم ملی و مذهبی و همچنین وابستگی های قشری و طبقاتی از عوامل تأثیر گذار در کیفیت و کمیت کارکردهای شهری هستند .
د) وضعیت و جایگاه اقتصادی : اوضاع اقتصادی چه در سطح کلان و چه به صورت وضعیت اقتصادی خانوارها از شاخص های دیگر در تعیین میزان کمیت و کیفیت کارکردهای شهری می باشند .
هـ) تجانس کاربری های همجوار : کارکردها و کاربری های مجاور هم نباید در تضاد با یکدیگر باشند و کارکردهای عمومی متجانس با یکدیگر باید طوری شوند که تعامل عملکردی شان ، پوشش مناسب را داشته باشد .
و) عملکرد و فرم کاربری های شهری : هر کاری بر حسب عملکرد و فرم خاص خود ، نحوه استقرار خاصی را طلب مینماید .
ز) استاندارهای ایمنی : استانداردهای ایمنی، هم از نظر مسائلی نظیر زلزله ، آتش سوزی و سیل وهم از نظر ایجاد آرامش روانی دارای اهمیت می باشند .
ح) ایجاد نقش در سطح ملی و منطقه ای ( جایگاه و نقش شهر در سطح ملی و منطقهای ) :
بسته به جایگاه و نقش هر شهر در فضای ملی و منطقه ای ، میزان و مکان هر نوع کاربری متفاوت از دیگر شهرهاست .
اثرات اجتماعی، اقتصادی، و کالبدی کاربری های شهری
الف) کاربری های شهری و تأثیر آن در توزیع نقاط ثقل جمعیتی
بهره گیری از خدمات بیشتر و مناسبتر ، نزدیکی به محل کار و …..از عوامل تأثیر گذار در جذب جمعیت به شمار می روند . در حقیقت میزان تقاضای افراد جهت سکونت در مناطقی که از خدمات بیشتر برخوردارند ، وسیع تر است و از طرفی میزان تقاضای افراد برای سکونت در مناطق نزدیک به محل کارشان نیز بیشتر است .
ب) کاربری های شهری و تأثیر آن بر اقتصاد شهری
قیمت زمین در مناطقی از شهرها که دارای دسترسی مناسب و نزدیکتر به مراکز خدمات شهری هستند از دیگر مناطق بیشتر است و خود همین مسئله باعث می شود که افراد با توانایی مالی بیشتری در این مناطق سکنی گزیده و ساختمان هایی باکیفیت مناسب تر و عمدتاً با طبقات بیشتر در این مناطق ساخته شده و ارزش افزوده چنین ساختمان هایی از سایر مناطق بیشتر می شود .
ج) کاربری های شهری و تأثیر آن در وضعیت فیزیکی و جهات توسعه شهری
تأثیر مهم دیگر کاربری های شهری ، هدایت جهات توسعه فیزیکی شهرها می باشد. کاربری های شهری به جهت نقش و اهمیتی که بر شهرها ، ایفا می کنند از نظر فیزیکی ،کالبد شهرها را تحت تأثیر قرار می دهند. کنترل توده و حجم بناها، ارتفاع ،نماهای هم جوار و حتی نوع مصالح از جمله این عوامل بشمار می روند. از طرفی کاربری ها از طریق همگرایی فعالیت های همنوع و هماهنگ و یا واگرایی فعالیت های ناسازگار ، کالبد شهرها را در سیطره نفوذ خود قرار داده اند .
مقیاس (شعاع ) عملکردی کاربری ها
هر فعالیتی در شهر عملکرد خاصی دارد که به آن آستانه فعالیتی نیز گفته می شود. طبق این ویژگی سطح تناسبی از کالبد یک شهر به آن فعالیت اختصاص می یابد. به عبارت دیگر سطحی که یک فعالیت می تواند خدمات خود را ارائه دهد ، شعاع عملکرد نامیده می شود . این خصیصه ، بنا به خصوصیات اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی منطقه مورد مطالعه از شهری به شهر دیگر متفاوت است.
معیارهای مکان یابی و مطلوبیت در کاربری های شهری
معیار مکانی در کاربری زمین به طور کلی ، استانداردی است که با آن مکان بهینه یک کاربری شهری مورد سنجش قرار می گیرد . معیارهای مکانی هر نوع استفاده از زمین، انعکاس وضعیت اجتماعی، اقتصادی و کالبدی شهرها و همچنین مردمی است که در آینده از آن بهره مند خواهند شد . در تعیین مشخصات مکانی هر نوع استفاده از زمین یا هر نوع فعالیت شهری ، دو عامل هدایتکننده ، یعنی عامل رفاه اجتماعی و عامل رفاه اقتصادی ملاک سنجش قرار می گیرد . بر اساس این دو عامل بسیار کلی ، شش معیار زیر در مکان یابی عملکردهای شهری ، ملاک برنامه ریزی کاربری زمین قرار میگیرد :
الف ) سازگاری
عمده ترین تلاش شهرسازی ، مکان یابی برای کاربری های گوناگون در سطح شهر و جداسازی کاربری های ناسازگار از یکدیگر است . در جدایی فضایی کاربری ها ، فاکتورهای هزینه ، سود و خود بسندگی نسبی آنها مورد نظر قرار می گیرد . در مقابل ، فعالیتهایی که مکمل یکدیگرند در کنار هم جایابی می شوند و کاربری های سرویس دهنده با ترتیب اولویت همجواری نیز مشخص می شوند . مثلاً” استقرار خدمات وابسته به کاربری مسکونی در جوار این کاربری مؤکد است.
ب) آسایش
در استاندارهای مکان یابی ، دو عامل فاصله و زمان ، واحدهای اندازه گیری میزان آسایش و راحتی هستند چرا که بر اثر تأمین آنها ، سهولت دسترسی به خدمات شهری که یکی از اهداف مهم برنامه ریزی شهری است میسر می شود.
ج) کارایی
الگوی قیمت زمین شهری ، عامل اصلی و معیار اساسی تعیین مکان کاربری زمین است . هر نوع کاربری از لحاظ اقتصادی و سرمایه گذاری ، برآیند قیمت آن از نظر آماده سازی و مخارج آبادانی است که با روش تحلیل هزینه – منفعت (cost –Benefit Analysis) مشخص می شود .
د) مطلوبیت
عامل دل پذیری و مطلوبیت ، یعنی کوشش در حفظ عوامل طبیعی ، مناظر ، گشودگی فضاهای باز و سبز ، چگونگی شکل گرفتن راه ها ، ساختمان ها و فضاهای شهری است . این عامل از نظر طراحی سیستم های ارتباطی نیز اهمیت خاصی دارد . شبکه راه ها و جهت گیری آن می تواند طوری باشد که عابران پیاده و سواره بیشترین مناظر زیبا و فرحانگیز درون شهری و پیرامون شهر را ببینند و از آن لذت ببرند .
هـ) سلامتی
اعمال ضوابط محیطی و بهداشتی مناسب برای کاهش آلودگی حاصل از کاربری های مختلف و رعایت استانداردهای بهداشتی برای تأمین سلامتی محیط زیست انسانی یکی از اهداف مکان یابی کاربری هاست. استاندارهای شهر سالم و مقررات معروف به اثرات محیطی (EIS)* ، هرگونه فعالیت شهری را از نظر حفاظت محیط زیست ، حراست از آسایش اجتماعی و حفاظت میراث فرهنگی مورد ارزیابی قرار می دهد .
و) ایمنی
هدف از این کار به طور کلی حفاظت شهر در مقابل خطرهای احتمالی است .خطرهای بلایای طبیعی مانند سیل ، زلزله ، طوفان ، آتش فشان ، و غیرطبیعی مانند همجواری منطقه صنعتی با مسکونی که با اصل سازگاری مورد اشاره مغایرت دارد و سایر مواردی که به نحوی ضریب ایمنی و امنیتی شهر را تضعیف می کنند.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | برنامه ریزی کاربری اراضی
منبع: جزوه سیر اندیشه ها در شهرسازی و مبانی برنامه ریزی شهری ، منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب عوامل موثر بر توزیع فضایی کاربری های شهری با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید