سیر تکوین طرح های توسعه شهر در جهان
سیر تکوین طرح های توسعه شهر در جهان در ۵ دسته عمده قرار می گیرند که در این مقاله به آنها اشاره می شود.
۱-طرح های فیزیکی (قبل از ۱۹۲۰) :
در این نوع برنامه ریزی ، معماران ، معماران منظر و مهندسان عمران نقش اساسی را ایفا می کردند. این مرحله پیش از تولد شهرسازی است به همین دلیل طرح ها عموماً و به طور فیزیکی توسط مهندسان و معماران تهیه می شد. جهت گیری های توسعه ای در این طرح ها عمدتاً معطوف به شبکه دسترسی و حمل و نقل بود و طرح ها به صورت نقشه پردازی و طرح های فیزیکی تهیه می شد.
۲-طرح های جامع (دوره اول -۱۹۴۰-۱۹۲۰):
طرح های جامع و تفصیلی در این دوره و مبتنی بر روش پوزیتوسیتی پاتریک گدس متولد شدند. در این دوره مسائلی همچون کاربری زمین و حمل و نقل شهری در طرحها لحاظ می شد. در واقع طرح های جامع این دوره آغاز نگرش علمی به شهرسازی محسوب می شدند که با اشاعه نهضت مدرن در سراسر دنیا ، طرح های جامع و تفصیلی مبتنی بر نظریات منشور آتن تهیه می شد. ضوابط منطقه بندی نیز در این دوره (در سال ۱۹۲۰) وارد طرح های جامع می گردد. مهم ترین وسیله ای که در اجرای طرح های جامع شهر و تحقق بخشیدن به اصول و هدف های آن مورد استفاده قرار می گیرد ، ضوابط و مقررات منطقه بندی است.
نخستین طرح های توسعه شهری تهیه شده در این دوره به قرار زیر است:
۱- طرح آمستردام (۱۹۳۴) که نخستین طرح توسعه شهری رسمی است که برخی از ویژگی های طرح جامع را داراست.
۲-طرح پاریس و منطقه شهری آن (۱۹۳۴) که برگرفته از تفکر آن هاسمان است.
۳-طرح لندن بزرگ پس از جنگ جهانی دوم (۱۹۴۴) که توسط سر پاتریک ابرکرامبی بر مبنای توسعه متحدالمرکز لندن تهیه شد. سیاست اصلی این طرح ، تقویت شبکه حمل و نقل سریع است.
۳-طرح های جامع (دوره دوم -۱۹۶۸-۱۹۴۰):
با اشاعه تفکرات مدرنیسم این دسته از طرح های جامع پا به عرصه وجود گذاشتند. طرح های جامع و تفصیلی به طور عمده بر مبنای تفکرات مدرن و در جهت بازسازی پس از جنگ جهانی دوم در این دوره گسترش می یابند. در این دوره علاوه بر موضوعات به کار رفته در طرح های جامع دوره اول (کاربری اراضی و حملونقل) ، موضوعاتی از قبیل مسکن ، حمل و نقل عمومی ، نوسازی شهری ، طراحی بصری ، فرم شهری ، حقوق و قوانین شهری ، مسائل جامعه شناسی ، اقتصاد و جغرافیا ، زمین شناسی و سوانح طبیعی و تا حدودی مشارکت اجتماعی متولد می شوند.
اهداف عمده طرح های جامع شهری در این دوره (شهرسازی کارکردی) ، یکی به نظم در آوردن همه فعالیت های عمده (مسکن ، کار ، حمل و نقل و…) و دیگری ضابطه مند کردن و استاندارد کردن نیازهای کمی و کیفی زندگی شهری (سرانه ها) است.
۴-طرح های ساختاری (۱۹۸۰-۱۹۷۰):
بنیان اساسی این نوع برنامه ریزی و طرح های مربوط مبتنی بر تئوری سیستم ها ، تئوری تصمیم (وابسته به مسائل و مقاصد سیاسی) ، علوم سیاسی ، اقتصاد سیاسی (زمین و ساختمان) ، مشارکت شهروندی ، مدیریت شهری ، گسترش و توسعه شهری ، روانشناسی اجتماعی است. اساس شکل گیری این طرح ها در جهت انعطاف پذیری بیشتر طرح ها بوده است. همان طور که پیش تر عنوان گردید « مدلسازی » و « شبیه سازی » از مهم ترین دستاوردهای طرح های ساختاری است:
مدل: مدل یک طرح ساده اما دقیق از سیستم است که ضمن انطباق با شرایط موجود ، آینده را نیز پیش بینی می کند.
مدل سازی : عبارت است از ایجاد مدلی برای درک رفتار سیستم بر اساس داده هایی که در فرایند تجزیه و تحلیل به دست آمده است.
مدل ها برای پیش بینی وضعیت آینده نظام های فضایی و مکانیزم حاکم بر ساختار و رفتار یک شهر هستند و مشتمل بر سه نوع می باشند:
- مدل های توصیفی
- مدل های پیش بینی
- مدل های برنامه ریزی
بنا بر یک تقسیم بندی دیگر ، مدل ها در تفکر سیستمی برنامه ریزی شهری بر دو نوع اند: ۱-مدل های توصیفی ، ۲-مدل های تحلیلی
کاربرد روش های سیستمی در برنامه ریزی و طرح ریزی شهری (طرح های ساختاری) برای نخستین بار در کشور انگلستان صورت گرفت.
عناصر اصلی شهر در تفکر سیستمی و طرح های ساختاری عبارت اند از: ۱- فعالیت ، ۲- مکان ، ۳- ارتباطات مادی و غیر مادی انسان ها که عامل پویایی سیستم شهری ، رفتار مکانی انسان است که با توجه به نظام ارزشی او پایه ریزی می شود.
خشکی و غیرقابل انعطاف بودن ، عدم مشارکت اجتماعی ، خیال پردازانه بودن ، غیر واقع گرا بودن ، و عدم تطابق اهداف با پیشنهادات در طرح های جامع ، سبب جایگزینی طرح های ساختاری شده است.
ویژگی های طرح های ساختاری در قالب موارد زیر صورت بندی می شود:
- طرح های ساختاری بر روابط متقابل میان کاربری زمین و حمل و نقل شهری تاکید می کند.
- در طرح های ساختاری ، اهداف توسعه ، تعریف فضایی معین و دقیقی ندارد.
- اکثر سیاست ها و پیشنهادها در طرح های ساختاری به صورت نوشتاری مطرح می شوند.
- طرح های ساختاری از جهت زمانی افق معینی ندارند و فقط طرح های «محدوده عمل» افق زمانی دارند.
- طرح های «محدوده عمل» به عنوان طرح های کوتاه مدت و «طرح های ناحیه ای» به عنوان طرح های میان مدت در چارچوب طرح های ساختاری تعریف می شوند.
- طرح های «محدوده عمل» و «طرح های ناحیه ای» طرح های اجرایی و طرح ساختاری ، کنترلی اند.
- طرح های «محدوده عمل» برای آن نواحی شهری تهیه می شوند که در ده سال آینده نیاز به اقدامات فوری دارند.
بنابراین تاکید عمده طرح های ساختاری توسعه شهری ، بر ساختار کلی شهر (مناسبات میان اجزای اصلی شهر) است و به جای پرداختن به کاربری ایستا و تفصیلی زمین در شهر ، بیشتر به خط مشی ها ، هدف ها و استانداردها توجه می نماید.
۵- طرح های راهبردی :
این نوع طرح ها در چارچوب برنامه ریزی دموکراتیک و مشارکتی شکلگرفته اند. طرح های راهبردی ، طرح هایی هستند که بحث روز کنونی مجامع شهرسازی ، حول محور آنها می چرخد. در این طرح ها تفکرهای قدیمی کنار گذاشته نمی شوند ، بلکه توسعه می یابند. در این نوع برنامه ریزی علاوه بر موضوعات مطرح شده در طرح های گذاشته به یکسری مسائل توجه ویژه می شود که عبارت اند از:
۱-تعیین خط مشی گسترش شهر
۲-روانشناسی اجتماعی
۳- سرمایه گذاری بخش خصوصی
۴-محیط زیست و توسعه پایدار
در روند تغییرات به وجود آمده در شهرسازی که در آن طرح ها و نقشه ها ، از حالت کاملاً اجرایی به طرح ها و نقشه های استراتژیکی مبدل شده است ، تخصص های بسیاری به شهرسازی افزوده شده است و نقشه های استراتژیک جایگزین طرح های کاملاً فیزیکی شده اند.
محوریترین موضوع در این نوع از طرحها مشارکت گروههای مختلف اجتماعی است.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طرح توسعه شهری
منبع: جزوه مباحث عمومی شهرسازی ایران کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب سیر تکوین طرح های توسعه شهر در جهان با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید