سکونتگاه های اولیه در ایران
تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران
فرهنگ سکونت در سرزمین ایران گذشته ای دراز دارد که در بسیاری از مناطق این سرزمین تا هزاره های دور قابل پیگیری است. کهن ترین آبادی هایی که در ایران کنونی کشف شده، محدوده هایی به نسبت کوچک و پراکنده ای است که در هزاره های پیش از میلاد مسکون بوده اند. ساکنان این سکونتگاه ها پس از گذشت سال ها از چگونگی پخت ظروف سفالین و اهلی کردن حیوانات آگاهی پیدا کرده بودند و با استخراج فلزات از معدنهای طلا، نقره، مس، آهن، سرب و … ابزارهای ساده فلزی مورد نیاز خود را نیز می ساختند.
ساکنان این آبادی ها تا پیش از ورود اقوام مهاجر به این سرزمین عبارت بودند از:
اقوام | محل سکونت |
تاپورها و آماردها | در حدود مازندران امروزی |
کاسپی ها | در حدود قزوین امروزی تا دریای خزر |
کادوسیها و گلاها | در حدود گیلان و شمال شرقی آذربایجان امروزی |
عیلامیها | در سرزمینهای جنوب غربی ایران مانند خوزستان و ایلام |
کاسیها | در حدود جنوب استان کرمانشاه امروزی |
لولوبیها | در مناطق جنوبی دریاچه ارومیه |
گوتیها | در مناطق شمالی کوهستان زاگرس |
شمار این آبادی ها به تدریج و با گسترش یکجانشینی و پیشرفت های قابل توجه این ساکنان در صنایع گسترش یافت. این آبادیها بیشتر شخصیت روستایی داشتند اما باستان شناسان آن ها را شهر نامیده اند.
سکونت در غرب و جنوب غرب ایران | آشکارترین ویژگی کهن ترین محوطه های مسکونی این منطقه از نظر موقعیت: نزدیک بودن آنها به یکدیگر
کوچک بودن محوطه ها (عدم تجاوز گستره محوطه های مسکونی از مرز یک تا دو هکتار) بلندی زیاد محوطه های مسکونی: نشان دهنده لایه های سکونتی متعدد تراکم دهکده های مسکونی: به علت محیط ویژه و مناسبی که گذشتن از مرحله کشاورزی دیم به کشاورزی آبی امکان پذیر کرده بود. افزایش شمار محوطه های مسکونی همزمان با آغاز فرهنگ شهرنشینی و به وجود آمدن شهرها در بین النهرین حلقه زدن شماری محوطه پیرامون یک محوطه بزرگ همزمان با آغاز فرهنگ شهرنشینی و به وجود آمدن شهرها در بین النهرین: نشان دهنده ایجاد شرایط مناسب تر برای دفاع به واسطه گردهمایی جمعیت آبادی ها در واحدهای گسترده تر کشاورزی به عنوان شیوه اصلی تولید غذا وجود نوعی نظام مبادله محلی کالا به طور غیر مستقیم تمرکز تولید برخی از فرآورده های صنعتی سنتی در کارگاه ها تمرکز تولید اقلام معینی از کالا در مراکز بزرگ انجام تولیدهای تخصصی ویژه در مراکزی به جز مراکز بزرگ |
گودین تپه:
منطقه وسیعی در دره کنگاور بین راه کرمانشاه به همدان دارای اهمیت از نظر سوق الجیشی دارای مجموعه ساختمانی با کاربرد احتمالی قلعه شامل بخش های عمومی و انبارداری |
|
تپه گنج دره:
در ۱۰ کیلومتری غرب شهرستان هرسین نزدیک روستای گیسوند دارای ۵ دوره سکونتی |
|
شرف آباد:
۱۲ کیلومتری شمال شرق شوش امروزی وجود سازمان اداری در این مطقه |
|
تل قزیر:
مرکزی کوچک در دشت رامهرمز |
|
سکونت در فلات مرکزی ایران | قرارگیری محوطه های مسکونی در موقعیت های جغرافیایی که کوتاهترین و آسان ترین راه ارتباط با دیگر مراکز سکونتی را برای ساکنانش امکان پذیر می نمود.
استقرار بیشتر محوطه های باستانی در مسیر راه های اصلی امروزی وجود نظام مبادلاتی بر اساس به دست آمدن مهره های مسطح با نقش هندسی در تپه حصار، سیلک، قبرستان |
تپه قبرستان:
در ۸ کیلومتری شمال روستای سگزآباد در دشت قزوین زندگی در خانههایی در ابعاد گوناگون (از خانههای کوچک تک اتاقی تا خانههای بزرگ چند اتاقی) فعالیت های صنعتی در زمینه فلزکاری و وجود نخستین تخصص تمام وقت کشاورزی و دامداری به عنوان اقتصاد اصلی اهالی |
|
تپه سگز آباد
در ۷ کیلومتری شمال روستای سگز آباد استفاده از خشت های قالبی، استفاده از دیوارهای ضخیم، استفاده از جرزهای خشتی برای استحکام دیوارها، استفاده از سکوهای خشتی در امتداد دیوارها، وجود اتاق ها به دور سرسرای مرکزی، وجود دیوارهای دفاعی خشتی، نشانه های استفاده از ستون در سرسرای مرکزی |
|
تپه زاغه:
در بلوک زهرا در ۶۰ کیلومتری شهرستان قزوین تقریباً دایرهای شکل دارای ۱۲ لایه سکونتی واحدهای ساختمانی کاملاً مستقل و آزاد از یکدیگر اقتصاد مبتنی بر تولیدات کشاورزی، امور دامداری و اقتصاد مشترک کشاورزی و دامداری وجود خمره های بزرگ برای آوردن آب از محلی دیگر و حفظ آن در این خمره ها برای مصرف روزانه |
|
تپه حصار:
محوطه ای باستانی در حاشیه شهر دامغان عدم وجود محلی خاص به عنوان گورستان بیرون از محوطه های مسکونی |
|
تپه چشمه علی:
واقع در منطقه راگا یا ری |
|
تپه سیلک:
محوطه ای باستانی در شهر کاشان شامل دو تپه شمالی و جنوبی وجود دو قبرستان (روی تپه در مرتفع ترین قسمت و دیگری در دشت های اطراف) مدفن مردگان در درون محوطه های مسکونی و زیر خانه ها قبل از اواسط هزاره دوم پیش از میلاد ساکن شدن جامعه ای جدید دارای همه ویژگی های سازمان اجتماعی روی تپه از اواسط هزاره دوم پیش از میلاد در پی تاثیرات خارجی هجوم و تسخیر: برپایی ساختمان های مهم، ساخت دژی از خشت خام و سنگ به عنوان نخستین نمونه در فلات ایران از منظر نوع ساخت و موقعیت قرارگیری (روی بلندی و مشرف بر محوطه های مسکونی)، وجو گوستانهای ویژه بیرون از خانه |
|
سکونت در شرق ایران | افزایش گستره مراکز سکونتی مهم طی هزاره ۳ پیش از میلاد
بزرگ ترین محوطه های مسکونی به ترتیب: شهر سوخته، دلتای هیرمند |
شهر سوخته:
در شمال غربی دلتای قدیمی رود هیرمند مهم ترین مرکز استقرار و در حقیقت مرکز اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی سراسر منطقه طی هزاره سوم و دوم پیش از میلاد دارای ۴ دوره مشخص استقرار وجود یک نظام گسترده مبادلات اقتصادی به همراه استفاده کامل از مجموعه وسیعی از منابع معدنی و حیوانی محلی برای ساختن و توزیع (تولیدات به همراه یک نظام مبادلاتی سازمان یافته با همسایگان، نیازمندی های ساکنان را تامین مینمود.) نوآوری هایی در سازمان نیروهای تولید و جدایی قطعی تخصص از کارهای خانگی زندگی در هسته های فامیلی کوچک در کنار یکدیگر دارای مکانهایی با عنوان انبارهای عمومی وجود ۳ طبقه اجتماعی جداگانه دلیل از بین رفتن شهر سوخته: شاید بحران ایجاد شده در ۲۰۰۰ قبل از میلاد و کوچک شدن و از بین رفتن بیشتر سکونتگاه ها |
|
سکونت در جنوب ایران | تپه موشکی:
واقع در منطقه مرودشت |
تپه جوی:
در ۱۶ کیلومتری جنوب تخت جمشید ساکنان این تپه قبلاً ساکن بین النهرین بودند. زندگی وابسته به شکار و پرورش حیوانات |
|
تل باکون:
در ۲ کیلومتری آثار هخامنشی تخت جمشید ترک محل توسط ساکنان به دلیلی ناشناخته |
|
سکونت در جنوب شرق ایران | شهداد:
در حاشیه غربی شهر لوت تغییر مکرر مسیر مسیل ها و رودخانهها و جابجایی پیوسته محوطه های مسکونی (نشاندهنده بستگی موجودیت شهداد با منابع آب) جابجایی سکونت ها در سطح نه در یک نقطه که منجر به پیدایش تا گردد. گستردگی روابط تجاری با مراکز درون و برون منطقه ای خشکی بیش از اندازه و میانگین سالانه ناچیز باران و عدم اجازه برای کشاورزی دارای محوطه هایی به عنوان انبار به علت واردات مایحتاج غذایی و نیاز به ذخیره آن |
تپه یحیی:
واقع در دره صوغان دارای ۶ دوره سکونت مرکز تولید و توزیع کالا و فعالیت طبقه متخصص در این زمینه |
|
تل ابلیس:
در ۳ کیلومتری جنوب دهکده دشتکار دارای ۷ لایه اصلی دارای آثاری از ذوب مس |
|
یقین تپه:
در جنوب تپه یحیی |
|
سکونت در شمال ایران | تپه مارلیک:
محوطه ای باستانی در کرانه غربی سفیدرود و در دره گوهررود به عنوان آرامگاه خصوصی فرمانروایان و شاهزادگان استفاده از این دره در دوران تمدن مارلیک به عنوان مکان گورها و آرامگاه های این اقوام |
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری | تاریخ شهر و شهرسازی
منبع: کتاب مجموعه مباحث مشترک برنامه ریزی و طراحی شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ” سکونتگاه های اولیه در ایران ” با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید