برنامه عمرانی دوم (۱۳۴۱-۱۳۳۴ هـ ش)
مهم ترین مشکلی که در تهیه برنامه عمرانی اول نمود پیدا کرد نبود اطلاعات مناسب از جمعیت و فعالیت و آمار آن درسطح کشور بود. جهت پاسخگوئی به آن در سال ۱۳۳۵ هـ ش اولین سرشماری ملی صورت گرفت که براساس آن جمعیت ایران ۱۹ میلیون نفر برآورد گردید . این سرشماری گسترش روز افزون شهر تهران را نشان می داد که نشان از توسعه متمرکز می داد و جهت پاسخگوئی به مسئله عبور و مرور در تهران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران در سال ۱۳۳۵ تاسیس شد.
همچنین در این دوره با توجه به رشد بی رویه شهرها اولین طرح های توسعه شهری با عنوان طرح های هادی شهری در سال ۱۳۳۵ تهیه شد. برنامه عمرانی دوم کشور نیز برای یک دوره هفت ساله تنظیم گردید . در این برنامه با توجه به صدور مجدد نفت اعتبار لازم اجرای برنامه متکی به نفت شد و سهم نفت در درآمد های دولت از۱۳ درصد در سال ۱۳۳۳هـ ش به ۶۱ درصد افزایش یافت.
در این دوران از لحاظ اقتصادی نیز سیاست درهای باز اقتصادی دنبال شد که براساس آن سرمایه گذاری های خارجی (بویژه آمریکائی ها) به کشور سرازیر شد و جهت تأمین مالی آن سیستم بانکی کشور گسترش یافت. برنامه عمرانی اول با آنکه بطور کامل اجرا نشد و به علت تلاطم های سیاسی ناتمام باقی ماند ولی توانست کاستی ها و محدودیت های فراروی برنامه ریزی کشور را نمایان کند. همانطور که اشاره شد نبود اطلاعات آماری از معضلات برنامه ریزی بود که با سرشماری سال ۱۳۳۵ هـ.ش تا حدی برآورده می شد ولی محدودیت دیگری که فراروی برنامه ریزی عمرانی کشور قرار داشت نبود زیر ساخت های ارتباطی و مخابراتی کشور بود که جهت رفع این مشکل نیز در برنامه دوم بیشترین اعتبار برای فصل مخابرات و ارتباطات اختصاص داده شد (نزدیک به ۴۰ درصد از اعتبار کل اختصاص به بخش مخابرات و ارتباطات داشته است) .
در این برنامه کماکان کشاورزی به عنوان الگوی توسعه و محور اصلی توسعه ای کشور محسوب می شد و بیش از ۳۰ درصد از کل اعتبارات را به خود اختصاص می داد. فصل سوم و چهارم برنامه نیز به ترتیب فصل صنایع و معادن و فصل امور اجتماعی را شامل می گردید که جمعاً ۳۰ درصد از کل اعتبار را داشتند.
فصل ارتباطات و مخابرات که بیشترین سهم از اعتبار را داشت شامل زیر فصل های مخابرات، راه سازی، راه آهن، بنادر و فرودگاه ها و فصل کشاورزی شامل بخش های سد سازی و آبیاری، مطالعات سد سازی و آبیاری، ماشین های کشاورزی و عمران دهات و اراضی می گردید.
اعتبارات فصول |
اعتبارات برنامه قبل افزایش | درصد به کل | افزیش۲۰% اعتبارات | آخرین متغیر اعتبارات | عملکرد مالی برنامه وجوه پرداخت شده | درصد پرداختی به کل پرداخت | ||
تعهدات برنامه اول | اعتبارات برنامه | جمع | ||||||
فصل اول کشاورزی و آبیاری
فصل دوم ارتباطات و مخابرات فصل سوم صنایع و معادن فصل چهارم امور اجتماعی |
۲/۶
۳/۵ ۷/۲ ۸/۲ |
۹/۱۱
۴/۱۷ ۸/۷ ۵/۱۵ |
۲/۱۸
۸/۲۲ ۵/۱۰ ۴/۱۸ |
۲۶
۶/۳۲ ۱/۱۵ ۳/۲۶ |
۸/۲۱
۳/۲۷ ۶/۱۲ ۲۲ |
۱/۲۵
۳۴ ۴/۹ ۵/۱۵ |
۴/۲۳
۹/۲۹ ۸/۸ ۱۳ |
۱/۳۱
۸/۳۹ ۸/۱۱ ۳/۱۷ |
جمع | ۲/۱۷ | ۸/۵۲ | ۷۰ | ۱۰۰ | ۸۴ | ۸۴ | ۷۵ | ۱۰۰ |
شایان ذکر است که محتوای این برنامه شامل دو بخش گردید: بخش اول مربوط به جذب اعتبار مانده از برنامه اول و بخش دوم شامل اعتبار کلی این برنامه بود. در برنامه عمرانی اول به علت خارج شدن درآمد نفت از درآمدهای دولت (به علت تحریم آمریکا) عملاً اجرای برنامه متوقف شد و بیش از ۸۲ درصد از اعتبار آن به برنامه دوم منتقل گردید.
ماهیت این برنامه نیز بخشی-اقتصادی بود و از برنامه ریزی فضایی- ناحیه ای مدون خبری نیست ولی بصورت موردی برنامه عمران ناحیه ای دشت خوزستان در این برنامه مورد توجه بود که براساس آن احداث سد مخزنی بر روی رودخانه دز، ایجاد مزارع آزمایشی، کشت نیشکر و تأسیس کارخانه قند خوزستان مدنظر قرار گرفت.
در این برنامه یکسری مطالعات دیگر جهت عمران ناحیه ای صورت گرفت ولی به مرحله اجرا نرسید از آن جمله طرح مطالعاتی شناسائی امکانات اقتصادی و منابع طبیعی سیستان و بلوچستان و مطالعه عمران ناحیه ای کرمان می باشد که به علت ضعف بنیه مالی دولت این طرح ها به مرحله اجرا نرسید.
مهمترین محورهای برنامه عمرانی دوم عبارتند از :
- سیاست درهای باز اقتصادی
- توجه ویژه به بخش ارتباطات و مخابرات (بیشترین اعتبار)
- الگوی توسعه مبتنی بر کشاورزی
- عمران ناحیه ای دشت خوزستان، سیستان و بلوچستان و کرمان
- توسعه کشاورزی و افزایش تولیدات از طریق افزایش سطح اراضی زیر کشت
- ترمیم و تجهیز راه آهن سراسری و فرودگاه های تهران و آبادان، شیراز و اصفهان و بنادر
- ترمیم و توسعه شاهراه های کشور
- توجه به سرمایه گذاری بخش خصوصی و …
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری
منبع: جزوه مباحث عمومی شهرسازی ایران کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب برنامه عمرانی دوم (۱۳۴۱-۱۳۳۴ هـ ش) با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید