برنامه عمرانی اول (۱۳۳۴- ۱۳۲۷ هـ ش)
برنامه عمرانی اول کشور که در سال ۱۳۲۷ به تصویب مجلس شورای ملی رسید یک برنامه هفت ساله بود که برنامه میان مدت محسوب می شود. برنامه های ۷ ساله از مشخصه های برنامه های فرانسوی است و به این علت این برنامه را از لحاظ زمانی متاثر از برنامه ریزی فرانسه می دانند.
در تهیه این برنامه از روش ها و اصول برنامه ریزی بیان شده دانشگاه شیکاگو استفاده گردید و به این علت از لحاظ محتوایی این برنامه را متاثر از برنامه ریزی کشور آمریکا می دانند. البته به طور کلی برنامه های عمرانی قبل از انقلاب کشور متاثر از برنامه ریزی کشور آمریکا بوده است.
رئوس فصل های برنامه اول کشور متاثر از شرایط موجود کشور در آن دوره بود. ایران در جنگ جهانی دوم که اوایل دهه ۲۰ خاتمه یافت توسط قوای انگلیسی و روسی به بهانه پشتیبانی ضمنی شاه ایران از آلمان نازی اشغال شد و به دنبال آن کشور دچار نابسامانی های اقتصادی و اجتماعی گردید و به این علت سال ۱۳۲۶ که برنامه عمرانی اول تهیه شد اصلاح ساختار اجتماعی و اقتصادی کشور از اهم فصول برنامه محسوب گردید. برنامه اول شامل ۶ فصل اصلی بود (رجوع کنید به جدول ذیل) شامل:
فصل اول: کشاورزی،
فصل دوم: راه های شوسه و راه آهن،
فصل سوم: صنایع و معادن،
فصل چهارم: نفت،
فصل پنجم: پست و تلگراف و
فصل ششم: اصلاحات اجتماعی و شهری
اقتصاد ایران در این دوره مبتنی بر اقتصاد کشاورزی بود. (به طور کل نبود امنیت زمین اضمحلال اقتصاد تجاری ، بازرگانی و خدماتی را فراهم می کند و همچنین در این دوره ایران از لحاظ صنعتی زیر ساخت های لازم را نداشت و به این علت اقتصاد پایه ملی مبتنی بر اقتصاد کشاورزی تعریف گردید) و به این علت پس از فصل اصلاحات اجتماعی و شهری فصل کشاورزی بیشترین سهم از اعتبارات برنامه را به خود اختصاص داد. بدین ترتیب فصل اصلاحات اجتماعی و شهری ۲۹ درص دو فصل کشاورزی ۲۵ درصد از کل اعتبارات برنامه را به خود اختصاص دادند.
فصول برنامه مبلغ به درصد | فصل اول
کشاورزی |
فصل دوم
راه های شوسه و راه آهن |
فصل سوم
صنایع و معادن |
فصل چهارم
نفت |
فصل پنجم
پست و تلگراف و تلفن |
فصل ششم
اصلاحات اجتماعی و شهری |
جمع |
اعتبارات | ۲/۵ | ۵ | ۲ | ۱ | ۷۵/۰ | ۶ | ۱- |
درصد به کل | ۸/۲۴ | ۸/۲۳ | ۳/۱۴ | ۸/۴ | ۶/۳ | ۶/۸۲ | ۱۰۰ |
فصل امور اجتماعی که مهمترین بخش را تشکیل داده بود از زیر فصل هایی مانند ساخت خانه های ارزان، بهداشت عمومی، اشتغال و لوله کشی آب شهرها و تولید برق تشکیل شده بود.
فصل کشاورزی نیز از زیر فصول آبیاری و سدسازی، دفع آفات نباتی و امراض حیوانی، جنگل و مراتع و توسعه محصولات و اصلاحات کشاورزی تشکیل می گردید. در قالب این فصل شرکت توسعه دشت مغان در سال ۱۳۳۲ تشکیل گردید تا با استفاده از پتانسیل های بالقوه دشت مغان جهت افزایش و توسعه محصولات کشاورزی استفاده گردد.
با توجه به این موضوع (شناسایی امکانات بالقوه دشت مغان) نوعی از نگاه برنامه ریزی فضایی در قالب برنامه ریزی ناحیه ای شکل یافت ولی از آنجا که تنها برای دشت مغان برنامه ریزی مطرح گردید لذا نمی توان آن را به عنوان یک برنامه مدون فضایی – ناحیه ای درنظر گرفت. پس به طور کلی می توان گفت که در این برنامه توسعه دشت مغان به عنوان یک برنامه عمران ناحیه ای موردی مطرح گردید ولی در کل این برنامه کاملا” ماهیت بخشی – اقتصادی دارد و هنوز برنامه فضایی مدونی شکل نیافته است.
از همین دوران تفکر برنامه ریزی بخشی در ایران شکل گرفت و عملاً به برنامه ریزی ناحیه ای توجه کمتری شد. در این برنامه توجه زیاد به بخش کشاورزی (بخش کشاورزی دومین بخش از نظر میزان اعتبارات اختصاص یافته بود) مربوط به نقش ایران در تقسیم بین المللی کار و تهیه مواد خام کشاورزی و معدنی بوده است.
در ارتباط با بخش دوم؛ این بخش مرتبه دوم از از نظر اهمیت اعتباری (پس از فصول کشاورزی و اصلاحات اجتماعی شهری) را داشت. فصل دوم فصل راه های شوسه و راه آهن بود که تقریباً ۲۴ درصد کل اعتبارات برنامه را به خود اختصاص می داد. توجهی که به بخش راه سازی و گسترش خطوط ارتباطی گردید به دلیل گسترش بازار مصرف و خارج شدن شبکه شهری ایران از حالت قبلی خود بود. منابع مالی که برای تحقق اجرای برنامه اول درنظر گرفته بودند عبارتند از: ۱- کلیه درآمد دولت ۲- استقراض از بانک ملی ۳- دریافت وام از بانک بین المللی ترمیم و توسعه ۴- دریافت وام از موسسات داخلی غیردولتی یا موسسات خارجی .
این برنامه زیر نظر کارشناسان آمریکائی تهیه شد و در واقع می توان گفت موثرترین عامل بین المللی در ایجاد تشکیلات برنامه ریزی در ایران کشور آمریکا بوده است و اصولا برنامه ریزی ایران متاثر از فرهنگ برنامه ریزی آمریکا شکل می یابد و به این علت قادر به حل مشکلات توسعه یافتگی داخلی نبود . با آغاز نهضت ملی شدن صنعت نفت و هم زمان با تحریم نفتی ایران از طرف آمریکا و خودداری سازمان های طرف وام از دادن وام به ایران در زمان زمامداری دولت مصدق ، این برنامه تنها به مدت ۲ سال اجرا شد .
با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ باردیگر اقتصاد ایران فرصتی برای توسعه و پیشرفت را از دست داد و کاملا در مسیر خدمت در جهت اهداف خارجی افتاد. با تکیه بر روند تک محصولی نفتی ، بیشتر به صحنه جهانی اقتصاد نزدیک شد و در عین حال الگوی مصرف مورد نظر سرمایه داری جهانی به تدریج بر جامعه ایرانی تحمیل شد پس از صرف هزینه های بدون برنامه و هدف که در بخش کشاورزی به هدر رفت ، زمزمه صنعتی شدن ایران بر سرزبان ها افتاد . بدنبال آن صنایع وابسته ایجاد شدند و کمک ها و سرمایه های چند ملیتی نیز به ایجاد چنین صنایعی کمک کردند.
در یک نگاه کلی، اهداف برنامه عمرانی اول عبارتند از :
- افزایش تولید، تکثیر صادرات و تامین مایحتاج عمومی در داخل کشور
- بهبود وضع بهداشت عمومی، بالا بردن سطح معلومات و سطح زندگی و کاهش هزینه زندگی
- توسعه کشاورزی، صنایع، اکتشافات و بهره برداری از ذخایر و منابع زیر زمینی.
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | طراحی شهری
منبع: جزوه مباحث عمومی شهرسازی ایران کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب برنامه عمرانی اول (۱۳۳۴- ۱۳۲۷هـ ش) با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید