ارزیابی کاربری اراضی شهری
یکی از مراحل در فرایند برنامه ریزی ، مرحله ارزیابی و انتخاب مناسب ترین گزینه از بین گزینه های مختلف است . در این مرحله معایب و محاسن طرح ها نسبت به هم سنجیده شده و بهترین آن ها از نظر اقتصادی و اجتماعی برای اجرا انتخاب می شوند . در این مقاله به ارزیابی کاربری های اراضی شهری و روش های آن می پردازیم.
ارزیابی کاربری ها بر اساس ارزش و اهمیت
عوامل مؤثر در ارزیابی اهمیت کاربری های شهری عبارت اند از :
- ارزش و اهمیت اقتصادی و میزان جاذبه هر کاربری در زمینه اشتغال
- اهمیت و نقش فرهنگی – اجتماعی و مذهبی کاربری
- اهمیت و زمینه های اسطوره ای و تاریخی
- کارکرد و نقش سیاسی
- نقش و اهمیت هر کاربری در تأمین نیازهای اولیه و ثانویه ساکنان
- طول زمانی فعالیت کاربری (شبانه روز و ایام مختلف سال )
روش های ارزیابی کاربری های شهری
ارزیابی کاربری های مختلف شهری اساساً به منظور اطمینان خاطر از استقرار منطقی آن ها و رعایت تناسبات لازم به دو صورت کمی و کیفی صورت می گیرد .
الف) ارزیابی کمی :این ارزیابی بر اساس مقایسه سرانه های موجود کاربری ها با استاندارهای مربوط یا از طریق بررسی نیازهای فعلی و آتی منطقه مورد مطالعه به فضا صورت می گیرد .
ب ) ارزیابی کیفی : در این مرحله ویژگی های کیفی معین شد و نسبت آن ها به یکدیگر بر اساس چهار ماتریس ذیل استوار است :
- ماتریس سازگاری
- ماتریس مطلوبیت
- ماتریس ظرفیت
- ماتریس وابستگی
۱- ماتریس سازگاری :
کاربری هایی که در یک منطقه استقرار می یابند نباید موجب مزاحمت و مانع اجرای فعالیت های دیگر گردند. بر این اساس کاربری ها از نظر سازگاری ممکن است حالتهای ذیل را داشته باشند .
الف) کاملاً سازگار : دارای خصوصیات مشترک و فعالیت های منطبق مانند دو مسکن کم تراکم .
ب ) نسبتاً سازگار : میزان ناسازگاری بین دو کاربری از سازگاریشان بیشتر باشد .
د ) کاملاً ناسازگار : مشخصات دو کاربری هیچ گونه همخوانی با یکدیگر نداشته باشد ، مانند کاربری صنعتی و کاربری مسکونی
هـ ) بیتفاوت : از جهت سازگاری نسبت به هم بی تفاوت باشند مانند تأثیر پالایشگاه جنوب تهران بر مسکونی شمال تهران.
برای تعیین میزان سازگاری و ناسازگاری میان دو کاربری باید مشخصات و نیازهای مختلف هر یک را برای انجام دادن فعالیت عادی آن تعیین و سپس با مقایسه این مشخصات موارد توافق و عدم توافق را مشخص کرد. زمینه های قابل بررسی در این زمینه عبارتاند از :
اندازه و ابعاد زمین ، شیب زمین ، شبکه ارتباطی ، تأسیسات و تجهیزات ، کاربری های وابسته ، کیفیت هوا ، میزان نور ، دید و منظره
۲- ماتریس مطلوبیت :
در این ماتریس سازگاری بین کاربری و محل استقرار آن ارزیابی می شود و بر این اساس می توان گفت که هر کاربری طبق ویژگی های خاص آن برای محل خاصی مناسب است .برای تهیه ماتریس باید خصوصیات و نیازهای هر کاربری با ویژگی های محل استقرار تطبیق داده شود .
۳-ماتریس ظرفیت :
هر فعالیت (کاربری) شهری مقیاسی دارد همچنان که ساختار یک شهر از نظر کالبدی سطوح مختلفی دارد و چنانکه در مقیاس مذکور با یکدیگر منطبق باشد ، هر کاربری عملکرد مناسبی خواهد داشت و هر سطحی از ساختار شهری نیز به نحو مؤثری از خدمات فعالیت بهره مند خواهد شد و اگر منطبق نباشد، مشکلات عدیده ای را برای هر دو پدیده به وجود خواهد آورد .
برای مثال میتوان فعالیت آموزشی را چنین تقسیم کرد :
مهد کودک ، ابتدایی ،راهنمایی ، دبیرستان ، دانشکده ، دانشگاه کوچک و دانشگاه بزرگ .
از طرف دیگر هر سطح از ساختار فضایی شهر نیز تنها ظرفیت پذیرش سطح مناسبی از فعالیت ها را دارد بنابراین ساختار فضایی نیز می تواند چنین تقسیم شود : واحد همسایگی ، زیر محله ، محله، ناحیه و منطقه شهری .
حال اگر بین دو مقیاس مذکور تناسبی وجود داشته باشد ، تناسب مطلوب حاصل می شود و فعالیت ها بر اساس ظرفیت در نظر گرفته می شود وگرنه هر دو مخل هم خواهند بود .
۴- ماتریس وابستگی :
گاهی اوقات، فعالیت یک کاربری ، وابسته به فعالیت یا فعالیت های دیگر کاربری هاست؛ برای مثال یک محله مسکونی بدون وجود خدمات آموزشی ، درمانی و تجاری ناقص است و مراکز دیگر شهری نیز هر یک به نحوی با سایر فعالیت های شهری در ارتباط اند و به آن ها وابسته اند .
بنابراین در این ماتریس میزان وابستگی کاربری ها به یکدیگر و لزوم همجواری آن ها بررسی می شود اما مطلب مهم در ارزیابی کاربری اراضی شهری ، رابطه بین کاربری هاست چرا که در تأثیر و تأثر کاربری های شهری امکان دارد حوزه عمل آن ها با یکدیگر تداخل داشته باشد و پارامتر فاصله می تواند آثار آن ها را کم کند به طوری که دو کاربری ناسازگار نسبت به هم بی تفاوت باشند ، مانند پالایشگاه و منطقه مسکونی که فاصله زیادی از هم دارند.
به طور کلی در ارزیابی برای دقت در امر مهم کاربری لازم است ،یک کاربری که در موقعیت خاص قرارگرفته با کاربری دیگر در موقعیت خاص خود بررسی و ارزیابی شود . در نهایت پس از اینکه نتایج چهار ماتریس فوق به دست آمد ، تصمیم گیری نمود .
مباحث آموزشی شهرسازی | کارشناسی ارشد شهرسازی | برنامه ریزی شهری | برنامه ریزی کاربری اراضی
منبع: جزوه سیر اندیشه ها در شهرسازی و مبانی برنامه ریزی شهری ، منطقه ای و مدیریت شهری کیمیا فکر بزرگ
انتشار مطلب ارزیابی کاربری اراضی شهری با ذکر منبع بلامانع است.
دیدگاهتان را بنویسید